Γελοιογραφία – Σκίτσο – Κόμιξ

Η γελοιογραφία, το σκίτσο και το κόμιξ μπορούν να προσφέρουν επιπλέον δυνατότητες κάνοντας το μάθημα της Ιστορίας πιο ελκυστικό. Η γελοιογραφία διαθέτει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που την κάνουν εύληπτη και κατανοητή από μαθητή κάθε ηλικίας, μεταφέρει μηνύματα με λιτό και άμεσο τρόπο, εξάπτει και διεγείρει τη δημιουργική φαντασία. Οι μαθητές ανταποκρίνονται γρήγορα και κατανοούν εύκολα τη γλώσσα της γελοιογραφίας.

Στο είδος αυτό, χρησιμοποιούνται σκόπιμα παραμορφωμένες αναπαραστάσεις του ιστορικού βίου για να σχολιάσουν το κρυμμένο τους νόημα. Υπό αυτή την έννοια λειτουργούν “εικονοκλαστικά”, καθώς αποδομούν μια αρχική εικόνα της ιστορικής πραγματικότητας και την δομούν εκ νέου.

Είναι περισσότερο ελκυστικές λόγω του παιγνιώδους χαρακτήρας τους και έτσι έχουν μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα στη μάθηση από τις εικόνες γιατί διαμεσολαβούν ανάμεσα στην εικονιστική και τη συμβολική αναπαράσταση.

Μπορούν να χρησιμοποιηθούν α) ως εισαγωγή στο μάθημα της Ιστορίας, β) ως τρόπος αξιλόγησης στο τέλος, και γ) μπορούν να παρεμβληθούν σε οποιαδήποτε φάση της διδασκαλίας.

Στοιχεία που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά τη χρήση της γελοιογραφίας, του σκίτσου ή του κόμιξ:

• Σύνδεση με το ιστορικό πλαίσιο (εποχή, πρόσωπα, συγκυρίες, κλπ.),
• Πηγή / πολιτική ή ιδεολογική τοποθέτης του μέσου όπου δημοσιεύεται η γελοιογραφία,
• Αιτίες δημοσίευσης,
• Μελέτη λεζάντας,
• Σύγκριση με άλλες για το ίδιο θέμα.

Σημαντικός παράγοντας για την κατανόηση της γελοιογραφίας είναι η γνώση της προσωπικότητας των γελοιογράφων.

Στην Ελλάδα η γελοιογραφία έχει ζωή πάνω από 160 χρόνια!  Ο “ομφαλός” , ωστόσο, της παγκόσμιας γελοιογραφίας ήταν το Παρίσι, δημιουργώντας Σχολή στο είδος, εμπνέοντας γελοιογράφους ανά την υφήλιο, φυσικά και στην Ελλάδα. Πρέπει να σημειωθεί ότι η πολιτική γελοιογραφία, που συνδέεται στενά με την ελευθεροτυπία, μπεταλαμπαδεύτηκε από την Ευρώπη στην πρόσφατα απελευθερωμένη Ελλάδα, όπου έγινε δεκτή με μεγάλο ενθουσιασμό από τους Έλληνες. Όμως παρά την τεράστια απήχησή της, μόνο στα τέλη του 20ού αιώνα αναγνωρίστηκε η μεγάλη πνευματική και πολιτιστική αξία της γελοιγραφίας.

Τις πρώτες γελοιογραφίες στην Ελλάδα τις έχουμε από το 1849 με το περιοδικό Τρακατρούκα. Η ακμή, όμως, της ελληνικής γελοιογραφίας εντοπίζεται στη τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα μέσα από την εργασία του Θέμου Άννινου, του Δημήτρη Γαλάνη και του Βλάση Γαβριηλίδη. Ιδρυτής της ελληνικής πολιτικής γελοιογραφίας θεωρείται ο Στέφανος Ξένος, οι γελοιγραφίες του οποίου διαπνέονται από έντονα αντι-οθωνικά αισθήματα. Ακολουθεί ο Θέμος Άννινος, με συνεργάτες τον Εμμανουήλ Ροΐδη και τον Άγγελο Βλάχο, εισαγάγοντας την πολιτική γελοιγραφία στην αστική κοινωνία μέσα από τις εφημερίδες Ασμοδαίος και Το Άστυ, θεωρείται πήρξε ο «πρύτανις» των ελλήνων γελοιογράφων. Από το 1871 κυριαρχεί ο γελοιογραφικός Νέος Αριστοφάνης του εκδότη Παναγιώτη Πηγαδιώτη. Στις αρχές του αιώνα πρωταγωνιστεί ο Δημήτριος Γαλάνης, ο οποίος, με εικαστικά αξεπαίραστες γελοιογραφίες, χαρακτηρίζεται ως κορυφαίος των Ελλήνων γελοιογράφων. Ακολουθεί ο Φωκίων Δημητριάδης, με πλήθος δημοσιευμένων γελοιογραφιών και διακρίσεων. Οι σύγχρονοί του παραδέχονταν πως αρκούσε η πρωτοσέλιδη πολιτική του γελοιογραφία για να πιάσουν το νόημα και τον σφυγμό της τρέχουσας πολιτικής επικαιρότητας. Λίγο πριν από τον Α’ ΠΠ και κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου θα μεσουράνησε  ο Ηλίας Κουμετάκης. Ο Ο Φρίξος Αριστεύς, ιδιόρρυθμη περίπτωση «καταραμένου καλλιτέχνη» της νεοελληνικής τέχνης, με γρμμή του καρικατουρίστικη, σαφώς επηρεασμένη από την Art Nouveau, θυμίζει έντονα τον Toulouse-Lautrec και δείχνει όρεξη και πάθος.