Η Αναγέννηση
και η Θρησκευτική
Μεταρρύθμιση
Αναγέννηση είναι η πνευματική και καλλιτεχνική κίνηση που εμφανίστηκε στη Δυτική Ευρώπη κατά τα τέλη του Μεσαίωνα, και κυρίως στα μέσα του 14ου αιώνα (1350). Το κίνημα της Αναγέννησης και του Ουμανισμού επηρέασαν και τη θρησκεία, με αποτέλεσμα την εκδήλωση της λεγόμενης Θρησκευτικής Μεταρρύθμισης στις αρχές του 16ου αιώνα (1517).
Η Αναγέννηση εμφανίστηκε αρχικά στην Ιταλία και στους επόμενους δύο αιώνες (15ο και 16ο) εξαπλώθηκε και στις υπόλοιπες χώρες της Δυτικής Ευρώπης.
1350
Κατά την περίοδο της Αναγέννησης οι άνθρωποι του πνεύματος στράφηκαν στη μελέτη
του αρχαίου ελληνικού και ρωμαϊκού πολιτισμού.
Σε αυτό βοήθησαν σημαντικά και Έλληνες λόγιοι που κατέφυγαν στη Δυτική Ευρώπη πριν αλλά κυρίως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453.
Οι τομείς του ανθρώπινου πνεύματος που αναπτύχθηκαν την εποχή της Αναγέννησης ήταν:
Τέχνες
- ζωγραφική
- γλυπτική
- αρχιτεκτονική
Γράμματα
- θεολογία
- φιλολογία
- λογοτεχνία
Επιστήμες
- αστρονονία
- ανατομία
- ιατρική
Μεσαίωνας
Ιστορική περίοδος η οποία στην Ευρώπη διαρκεί από την εποχή της κατάρρευσης της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας το 476 μ.Χ. έως τα μέσα του 15ου αιώνα (= περίπου συμπίπτει με την εποχή της άλωσης της Κωνσταντινούπολης, 1453). Τον Μεσαίωνα διαδέχθηκε η περίοδος της Αναγέννησης.
Τα χαρακτηριστικά της περιόδου είναι:
- Διάσπαση της Ευρώπης σε μικρά κράτη-βασίλεια
- Αγροτικός χαρακτήρας της κοινωνίας
- Κυριαρχία της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας
- Πνευματικός συντηρητισμός
Ο ουμανισμός (= ανθρωπισμός) υπήρξε ένα πνευματικό κίνημα της Αναγέννησης που εμπνεύστηκε από την κλασική ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα.
Οι ουμανιστές, πιστεύοντας στην αξία της γνώσης, έδωσαν έμφαση στον άνθρωπο
και στις δυνατότητές του.
Τη διάδοση των ιδεών του ουμανισμού βοήθησε σημαντικά η εφεύρεση της τυπογραφίας στα μέσα του 15ου αιώνα (1450 περίπου) από τον Ιωάννη Γουτεμβέργιο.
Τέχνες
Την εποχή της Αναγέννησης αναπτύχθηκε ιδιαίτερα οι τέχνες και ιδιαίτερα η ζωγραφική, η γλυπτική και η αρχιτεκτονική, με κύριους εκπροσώπους:
α) στη ζωγραφική
- Σάντρο Μποτιτσέλι,
- Λεονάρντο ντα Βίντσι,
- Ραφαήλ
- Μιχαήλ Άγγελος
- Δομήνικος Θεοτοκόπουλος (El Greco = “ο Έλληνας”)
β) στη γλυπτική
- Μιχαήλ Άγγελος
γ) στην αρχιτεκτονική
- Φίλιππο Μπρουνελλέσκι
Ζωγραφική
Αλληγορία της Άνοιξης (περ. 1482). Στο κέντρο της σύνθεσης δεσπόζει η μορφή της Αφροδίτης, ενώ πάνω από το κεφάλι της, ο Έρωτας ρίχνει τα βέλη του με τα μάτια δεμένα. Στο αριστερό τμήμα του πίνακα διακρίνονται οι τρεις Χάριτες και ο Ερμής. Στο δεξί άκρο, ο Ζέφυρος κυνηγά τη νύμφη Χλωρίδα, δίπλα από την οποία βρίσκεται η θεά των λουλουδιών Φλώρα.
Ο Αλεσσάντρο ντι Μαριάνο Φιλιπέπι (1445 – 1510), γνωστός περισσότερο ως Σάντρο Μποττιτσέλλι, ήταν διακεκριμένος Ιταλός ζωγράφος της Αναγέννησης. Αποτέλεσε έναν από τους πιο γνωστούς και επιτυχημένους καλλιτέχνες της εποχής του.
Πορτρέτο νεαρής γυναίκας, πιθανώς της Simonetta Vespucci, 1484
Ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου.
Τρεις άγγελοι.
Λεονάρντο ντα Βίντσι
1452 – 1519
Αυτοπροσωπογραφία του Λεονάρντο ντα Βίντσι
Ο Λεονάρντο ντα Βίντσι ήταν ζωγράφος, γλύπτης, εφευρέτης, αρχιτέκτονας, μηχανικός και επιστήμονας, ο Λεονάρντο ντα Βίντσι (Leonardo da Vinci) αποτελεί την προσωποποίηση του Αναγεννησιακού ανθρώπου. Νόθος γιος του δικηγόρου Πιέρο ντα Βίντσι και της χωρικής Κατερίνας, γεννήθηκε το 1452 στην πόλη Αντσιάνο, κοντά στο Βίντσι της Ιταλίας. Το πλήρες όνομα του ήταν «Leonardo di ser Piero da Vinci».
Στο έργο αυτό ο Λεονάρντο ζωγράφισε τον νεαρό άγγελο που κρατάει τον μανδύα του Ιησού κατά τρόπο που ήταν τόσο ανώτερος της τεχνικής του δασκάλου του ώστε, σύμφωνα με το θρύλο, ο Βερόκκιο να αφήσει τα πινέλα του και να μη ζωγραφίσει ποτέ ξανά.
Έργα του Λεονάρντο ντα Βίντσι
Η Παναγία με το Γαρύφαλλο,
περίπου1472–1478
Η Παναγία των Βράχων,
1483–1493
Η κυρία με την ερμίνα,
1490
Μόνα Λίζα,
1503-1506
Ο Μυστικός Δείπνος,
1495-1498
Ραφαήλ
1483 – 1520
Αυτοπροσωπογραφία του Ραφαήλ
Ο Ιταλός ζωγράφος Ραφαήλ θεωρείται ένας από τους τρεις μεγάλους εικαστικούς καλλιτέχνες της Ώριμης Αναγέννησης, μαζί με τους συμπατριώτες του Λεονάρντο Ντα Βίντσι και Μιχαήλ Άγγελο. Το έργο του, που συνδύαζε τη δραματική ένταση με τη χάρη και το μέτρο, άσκησε μεγάλη επίδραση σε όλους τους τομείς της τέχνης μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα.
Έργα του Ραφαήλ
Ο Άγιος Γεώργιος και ο δράκος,
(Λούβρο)
Η Παρθένος του Λειμώνος,
περί το 1506
Η Αγία Αικατερίνη της Αλεξανδρείας,
1507
Η Παναγία με τα γαρύφαλλα,
περί το 1506–7
Η Σχολή των Αθηνών, νωπογραφία, 1511, Βατικανό.
Η Νωπογραφία διακοσμεί έναν τοίχο δωματίου με το όνομα «Αίθουσα της Υπογραφής» (Stanza della Segnatura) της πτέρυγας «Αίθουσες του Ραφαήλ» στο Αποστολικό Παλάτι στο Βατικανό (στη Ρώμη). Ο ίδιος ο Ραφαήλ έδωσε άλλο όνομα στην νωπογραφία, γράφοντας δύο λέξεις: «Causarum Cognitio», «Αιτίες Γνώριζε», δηλαδή προσπάθησε να συνειδητοποιείς και να γνωρίζεις τις αιτίες.
Στο επίκεντρο της συνέλευσης βρίσκονται δύο εξέχουσες προσωπικότητες, στοχαστές και φιλοσόφοι, ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης οι οποίοι συζητούν μεταξύ τους ενώ όλα τα άλλα συμβαίνουν γύρω τους. Υποθέτουμε πως κάθε μεγάλος φιλόσοφος είναι στον πίνακα, αλλά η αναγνώριση όλων είναι αδύνατη, για δύο λόγους: αφενός γιατί ο Ραφαήλ δεν άφησε καμία περιγραφή των προσώπων που σχεδίασε, και αφετέρου διότι και ο ίδιος σχεδίασε ορισμένους από τους φιλοσόφους όπως τους φανταζόταν.
Ποιοι εικονίζονται;
19. Ζωροάστρης
20. Κλαύδιος Πτολεμαίος;
21. Πρωτογένης
22. Αυτοπροσωπογραφία του Ραφαήλ δίπλα απο τον Ζωροάστρη
R: Απελλής
Μιχαήλ Άγγελος
1475 – 1564
Αυτοπροσωπογραφία του Μιχαήλ Άγγελου
Ο Μιχαήλ Άγγελος είναι ο κορυφαίος καλλιτέχνης (ζωγράφος, γλύπτης, αρχιτέκτονας και ποιητής) που ανέδειξε η Αναγέννηση. Το έργο του είναι τεράστιο σε έκταση, άφθαστο σε δύναμη έκφρασης και πρωτοτυπία. Στο περιβάλλον των Μεδίκων της Φλωρεντίας όπου μεγάλωσε, γνώρισε τον αρχαίο κόσμο κι αγάπησε με πάθος την κλασική τέχνη. Από την αρχαία ελληνική μυθολογία, από την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη άντλησε όλα του τα θέματα.
Έργα του Μιχαήλ Άγγελου
Pietà, 1497-99,
Ρώμη, Βασιλική του Αγίου Πέτρου
Δαβίδ, 1501-1504,
Φλωρεντία, Galleria dell’Accademia
Μωυσής, 1513,
Mαυσωλείο Σαν Πιέτρο ιν Βίνκολι, Ρώμη
Τάφος του Τζουλιάνο των Μεδίκων,
1524-1534, Φλωρεντία
H οροφή της Καππέλλα Σιστίνα, νωπογραφίες, 1508-1512, Ρώμη, Βατικανό
Δελφική Σίβυλλα,
οροφή της Καππέλλα Σιστίνα
Η δημιουργία του Αδάμ,
οροφή της Καππέλλα Σιστίνα
Προφήτης Ιερεμίας,
οροφή της Καππέλλα Σιστίνα
Δομήνικος Θεοτοκόπουλος
1541- 1614
Αυτοπροσωπογραφία του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου
Σπουδαίος ζωγράφος της Αναγέννησης, με καταγωγή από την Κρήτη, αναμφίβολα μία από τις μεγαλύτερες φυσιογνωμίες της παγκόσμιας τέχνης. Έζησε και δούλεψε τα περισσότερα χρόνια της ζωής του στην Ισπανία, εξ ου και το προσωνύμιο El Greco (Ο Έλληνας), με το οποίο είναι, επίσης, γνωστός.
Έργα του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου
Το Μαρτύριο του Αγίου Μαυρίκιου, 1580-82, Εσκοριάλ, Μοναστηριακή Εκκλησία Αγίου Λαυρεντίου.
Ταφή του κόμη του Οργάθ, 1586-88, Τολέδο, Άγιος Θωμάς.
Η Πέμπτη Σφραγίδα της Αποκαλύψεως, 1608-14, Νέα Υόρκη, Μητροπολιτικό Μουσείο.
Η Ταφή, 1569,
Αθήνα, Εθνική Πινακοθήκη
Μαδρίτη, Museo Thyssen-Bornemisza.
Ο Χριστός φέρων τον Σταυρόν, 1580, Νέα Υόρκη, Μητροπολιτικό Μουσείο
Η προσκύνηση των ποιμένων, 1614, Μαδρίτη, Μουσείο του Πράδο
Αρχιτεκτονική
Καθεδρικός ναός της Φλωρεντίας
Ο Καθεδρικός ναός της Φλωρεντίας ή Σάντα Μαρία ντελ Φιόρε είναι ο καθεδρικός ναός (Ντουόμο) της Φλωρεντίας. Η κατασκευή του άρχισε το 1296 σε γοτθικό ρυθμό σε σχέδια του Αρνόλφο ντι Κάμπιο και ολοκληρώθηκε δομικά το 1436, με τον τρούλο σχεδιασμένο από τον Φιλίππο Μπρουνελλέσκι. Το εξωτερικό του ναού είναι καλυμμένο με πολύχρωμες μαρμάρινες πλάκες σε διάφορες αποχρώσεις του γκρι και του ροζ, χωρισμένες με λευκό, και διαθέτει περίτεχνη πρόσοψη του 19ου αιώνα σε ρυθμό γοτθικής αναγέννησης και σε σχέδιο Εμίλιο ντε Φαμπρίς.
Ο καθεδρικός ναός της Φλωρεντίας
Ο αιχμηρός θόλος, ισχυρότερος από τον ημικυκλικό. χτίστηκε με ελαφρύτερο τούβλο, «δέθηκε» με δακτυλίους τάσης από πέτρα, σίδηρο και ξύλο, όπως τα στεφάνια σε ένα βαρέλι, αποτρέποντας το από το να ραγίσει ή να καταρρεύσει.
Αναπαράσταση του τρόπου κατασκευής
του τρούλου που κατασκεύασε ο Μπρουνελλέσκι.
Η πλατεία του Αγίου Μάρκου στη Βενετία.
Αριστερά διακρίνεται η κιονοστοιχία
του Παλατιού των Δόγηδων.
Κύρια χαρακτηριστικά αναγεννησιακής αρχιτεκτονικής
- Αναβίωση αρχαίων ελληνικών και ρωμαϊκών προτύπων
- Μαθηματικές αναλογίες
- “Καθαρότητα” στις γεωμετρικές μορφές
Γράμματα
Έρασμος
1466 – 1536
Ο Δεσιδέριος Έρασμος Ροτεροδάμος (Desiderius Erasmus Roterodamus), γνωστός ως Έρασμος ή Έρασμος του Ρότερνταμ, ήταν Ολλανδός αναγεννησιακός ανθρωπιστής, καθολικός ιερέας, δάσκαλος και θεολόγος. Ο Έρασμος ήταν κλασικός λόγιος που έγραφε σε λατινική γλώσσα. Έμαθε πολύ καλά αρχαία ελληνικά που δίδαξε για ένα διάστημα στο Κέιμπριτζ της Αγγλίας, ενώ ερασμιακή λέγεται και το πρότυπο προφοράς της αρχαίας ελληνικής που καθιέρωσε. Θεωρούσε ως αρετές την καλοσύνη και την ανοχή.
Ουίλιαμ Σαίξπηρ
1466 – 1536
Ο Ουίλλιαμ Σαίξπηρ (William Shakespeare), ήταν Άγγλος ποιητής και θεατρικός συγγραφέας. Θεωρείται ευρέως ως ο σημαντικότερος συγγραφέας που έγραψε στην αγγλική γλώσσα και ένας από τους σημαντικότερους δραματουργούς παγκοσμίως. Συχνά αποκαλείται εθνικός ποιητής της Αγγλίας. Τα σωζόμενα έργα του, συμπεριλαμβανομένων και ορισμένων συνεργασιών, αποτελούνται από περίπου 38 θεατρικά έργα, 154 σονέτα, δύο μεγάλα αφηγηματικά ποιήματα και πολλά άλλα ποιήματα. Τα έργα του έχουν μεταφραστεί στις περισσότερες γλώσσες του κόσμου και ερμηνεύονται περισσότερο συχνά από τα έργα οποιουδήποτε άλλου θεατρικού συγγραφέα.
όπου ανέβηκαν πολλές θεατρικές παραστάσεις του Σαίξπηρ.
Μιγκέλ Θερβάντες
1547– 1616
Ο Μιγκέλ ντε Θερβάντες Σααβέδρα (Miguel de Cervantes Saavedra) ήταν Ισπανός συγγραφέας, ο οποίος θεωρείται ευρέως ως ο μεγαλύτερος συγγραφέας στην ισπανική γλώσσα και ο κατ’ εξοχήν μυθιστοριογράφος παγκοσμίως. Το έργο του ανήκει χρονικά στην «χρυσή εποχή» (περ. 1492-1648) της Ισπανίας, κατά την οποία παρατηρήθηκε εξαιρετική άνθηση στις τέχνες. Το διασημότερο μυθιστόρημά του, ο Δον Κιχώτης, συγκαταλέγεται στα κλασικά έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας, μεταφρασμένο σε περισσότερες από εξήντα γλώσσες και έχοντας υποβληθεί σε συστηματική ανάλυση και κριτικό σχολιασμό από τον 18ο αιώνα.
«Ο Δον Κιχώτης» του Θερβάντες:
Ο θρίαμβος της λογοτεχνίας και της ανιδιοτελούς φιλίας.
Επιστήμες
Αστρονομία – Ανατομία – Ιατρική
Εκτός όμως από τα γράμματα και τις τέχνες, αναπτύχθηκαν και οι επιστήμες.
Την περίοδο της Αναγέννησης διατυπώθηκαν οι αστρονομικές θεωρίες του Κοπέρνικου και του Γαλιλαίου, ενώ βελτιώθηκε πολύ η ανατομία και η ιατρική.
Κοπέρνικος
1473– 1543
Ο αστρονόμος Νικόλαος Κοπέρνικος, Πολωνός αναγεννησιακός μαθηματικός, υποστήριξε ότι ο Ήλιος, και όχι η Γη, βρίσκεται στο κέντρο του ηλιακού συστήματος.
Αντίγραφο του De Revolutionibus orbium coelestium του Κοπέρνικου, που δείχνει ότι η γη δεν βρίσκεται στο κέντρο του ηλιακού συστήματος.
Ο Κοπέρνικος
(πίνακας στο Jagiellonian University Κρακοβίας).
Γαλιλαίος
1564– 1642
Ο Γαλιλαίος ντι Βιντσέντσο Μποναγιούτι ντε Γαλιλέι (Galileo di Vincenzo Bonaiuti de Galilei), γνωστότερος απλά ως Γαλιλαίος, ήταν Ιταλός φυσικός, μαθηματικός, αστρονόμος και φιλόσοφος, που έπαιξε σημαντικό ρόλο στην επιστημονική επανάσταση. Ο Γαλιλαίος έμεινε γνωστός στην ιστορία για την τόλμη του να αντιπαραταχθεί σε διαδεδομένες και παραδεκτές διδασκαλίες της εποχής του, πράγμα που είχε ως αποτέλεσμα να θεωρηθεί από πολλούς αιρετικός.
Ο Γαλιλαίος εξηγεί την τοπογραφία της σελήνης, καθώς και τα φεγγάρια του Δία, σε δύο καρδινάλιους. Η Καθολική Εκκλησία βρήκε τελικά τον Γαλιλαίο «βαριά ύποπτο αίρεσης» επειδή υποστήριξε την ιδέα ότι η Γη περιστρέφεται γύρω από τον ήλιο. Παρέμεινε σε κατ’ οίκον περιορισμό για το υπόλοιπο της ζωής του.
Γαλιλαίος Γαλιλέι.
Θρησκευτική Μεταρρύθμιση
Οι Προτεστάντες, με επικεφαλής τον Γερμανό μοναχό Μαρτίνο Λούθηρο, εναντιώθηκαν στην εξουσία του Πάπα
και στις καταχρήσεις της και δημιούργησαν ξεχωριστή γερμανική εκκλησία. Παρόμοιες ήταν οι εξελίξεις στην Αγγλία αλλά και στην Ελβετία,
με πρωτεργάτη τον Ιωάννη Καλβίνο.
Προσωπογραφία του Μαρτίνου Λούθηρου.
Ο Λούθηρος θυροκολλεί τις 95 θέσεις του στον Μητροπολιτικό Ναό της Βιτεμβέργης στη Γερμανία. Η θυροκόλληση των θέσεων του αποτέλεσε την πρώτη ανοικτή – πλέον – επίθεση εναντίον του Παπισμού.
Σύντομα ο Λούθηρος κλήθηκε να απολογηθεί ενώπιον του αντιπροσώπου του Πάπα στη Γερμανία. Εκεί αρνήθηκε να ανακαλέσει και φυγαδεύτηκε νύχτα από οπαδούς του.
Ιωάννης Καλβίνος
Η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία αντέδρασε στην Προτεσταντική Μεταρρύθμιση με την Καθολική Αντιμεταρρύθμιση, προσπαθώντας με μια σειρά από μέτρα,
όπως για παράδειγμα την ίδρυση θρησκευτικών ταγμάτων, να φέρει και πάλι τους Προτεστάντες με το μέρος της.
Αποτελέσματα της Θρησκευτικής Μεταρρύθμισης
Θετικά: α) Άλλαξε ο τρόπος σκέψης των ανθρώπων και β) αναπτύχθηκε η αντιπροσωπευτική δημοκρατία.
Αρνητικά: Εκδηλώθηκαν α) βίαιες θρησκευτικές διαμάχες και β) πόλεμοι.
© Δημήτρης Γαρουφαλής, 2023
Το παρόν χορηγείται με άδεια Creative Commons Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση-Όχι Παράγωγα Έργα 4.0 Διεθνές .