Η Αυτοκρατορία χωρίζεται σε Ανατολική και Δυτική
Ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Θεοδόσιος Α’ χωρίζει την αυτοκρατορία σε Ανατολική και Δυτική. Η Ανατολική (“Βυζαντινή”) οργανώνεται και προοδεύει. Οι Γότθοι κατακτούν τη Δυτική. Οι Βάνδαλοι περνούν στην Αφρική και κυριεύουν την Καρχηδόνα.
O Θεοδόσιος Α’, λίγο πριν από τον θάνατό του (395 μ.Χ.), μοίρασε την αυτοκρατορία στους δυο γιους του, πιστεύοντας ότι έτσι θα κυβερνιόταν καλύτερα.
395
Η διαίρεση
του κράτους
- Οι απειλές στα βόρεια σύνορα
- Η απόφαση του Θεοδόσιου Α’
Ανατολικό Ρωμαϊκό Κράτος
- Τα μέτρα του Αρκάδιου και του Θεοδόσιου Β’
- Τα στοιχεία που ένωναν τους κατοίκους του
Δυτικό Ρωμαϊκό Κράτος
- Η επιδρομή των Γότθων
- Η επιδρομή και η απόκρουση των Ούννων
- Οι Βάνδαλοι στη Β. Αφρική
Μετακινούμενοι λαοί
Τα τελευταία χρόνια της βασιλείας του Θεοδόσιου A’ μετακινούμενοι λαοί (Ούννοι και διάφορα γερμανικά φύλα, όπως Γότθοι και Βάνδαλοι) παραβιάζουν τα βόρεια σύνορα και απειλούν την αυτοκρατορία.
Ούννοι
Οι Ούννοι (ασιατικός λαό) τον 2ο αιώνα μ.Χ. μετακινήθηκαν δυτικά προς την Ευρώπη και κατέλαβαν τη βόρεια όχθη του Ευξείνου Πόντου υποτάσσοντας και εκδιώκοντας τους Οστρογότθους. Τον 5ο αιώνα κινήθηκαν ακόμη δυτικότερα ιδρύοντας ολόκληρη αυτοκρατορία.
Γότθοι
Οι Γότθοι (γερμανικός λαός) κατοικούσαν στη βόρεια Ευρώπη. Τον 3ο αιώνα μ.Χ. εγκαταστάθηκαν βόρεια του Ευξείνου Πόντου και του Δούναβη. Τότε χωρίστηκαν σε Οστρογότθους (= Ανατολικούς Γότθους) και σε Βησιγότθους (= Δυτικούς Γότθους).
Βάνδαλοι
Γερμανικό φύλο ήταν και οι περιβόητοι Βάνδαλοι, τρομεροί και αδίστακτοι κατακτητές. Το όνομά τους υπήρξε από τότε συνώνυμο της βίας και της αγριότητας.
Βουργούνδιοι
Οι Βουργούνδιοι ήταν ένα από τα ανατολικά γερμανικά φύλα. Την εποχή που η αυτοκρατορία δεχόταν πίεση από πολλούς “βάρβαρους” λαούς, μία ισχυρή ομάδα Βουργουνδών κινήθηκε δυτικά και ίδρυσε βασίλειο στην περιοχή των δυτικών Άλπεων.
Η διαίρεση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας
Ο Θεοδόσιος A’, πριν από τον θάνατό του (395), μοίρασε την αυτοκρατορία στους γιους του Αρκάδιο και Ονώριο:
- Στον Αρκάδιο έδωσε την Ανατολή = Ανατολικό Ρωμαϊκό Κράτος = Ρωμανία = “Βυζαντινή Αυτοκρατορία”.
- Στον Ονώριο τη Δύση = Δυτικό Ρωμαϊκό Κράτος.
Ανατολικό Ρωμαϊκό Κράτος
Ο Αρκάδιος και ο γιος του Θεοδόσιος Β’, οργάνωσαν το Ανατολικό Ρωμαϊκό Κράτος
Αρκάδιος
(395-408 μ.Χ.)
Θεοδόσιος Β'
(408-450 μ.Χ.)
Ενέργειες
Αρκάδιου & Θεοδόσιου Β’
- Οχύρωσαν με διπλό τείχος την Πόλη και έβαλαν πλωτές φρουρές στο Δούναβη.
- Έκλεισαν συμμαχίες ειρήνης με τους γειτονικούς βαρβαρικούς λαούς. Σε άλλους έδωσαν γη για να την καλλιεργούν και άλλους τους πήραν ως μισθοφόρους στον αυτοκρατορικό στρατό. Ορισμένοι μάλιστα από αυτούς έφθασαν σε ανώτατα αξιώματα, όπως ο Στιλίχων και ο Γαϊνάς.
Τα τρία κοινά στοιχεία
στο Ανατολικό Ρωμαϊκό Κράτος
1. Ρωμαϊκός νόμος – 2. Χριστιανική θρησκεία – 3. Ελληνικός πολιτισμός
Πρέπει να θυμόμαστε πάντα ότι τίποτε δεν μεσολάβησε εξωτερικά το οποίο να διαχωρίζει τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία (την Ρωμανία όπως πάντα έλεγαν οι Έλληνες την Respublica Romana) από την αυτοκρατορία που είναι γνωστή στα νεώτερα χρόνια ως “Βυζαντινή”. Η Αυτοκρατορία έως την τελευταία στιγμή (19 Μαΐου 1453) λέγεται Ρωμαϊκή και ο Αυτοκράτορας, παρότι Έλληνας, τιτλοφορείται ως “Αυτοκράτωρ Ρωμαίων”. Ωστόσο από τον 4ο αιώνα μ.Χ. και μετά αρχίζει να αναδύεται όλο και περισσότερο η διαφορά ανάμεσα στο ανατολικό και δυτικό τμήμα της αυτοκρατορίας.
“Η ρωμαϊκή πολιτική θεωρία, η χριστιανική πίστη και ο ελληνικός πολιτισμός αποτελούν τα κύρια στοιχεία που καθόρισαν την εξέλιξη του Βυζαντίου. Χωρίς αυτά τα τρία στοιχεία είναι αδύνατον να κατανοήσουμε το Βυζάντιο. Η σύνθεση του ελληνικού πολιτισμού με τη χριστιανική θρησκεία στο πλαίσιο της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας οδήγησε στη γένεση του ιστορικού φαινομένου που ονομάζουμε βυζαντινή αυτοκρατορία. […] Η νίκη του χριστιανισμού και η οριστική μετάθεση του πολιτικού κέντρου του κράτους στην εξελληνισμένη Ανατολή, εγκαινιάζουν τη Βυζαντινή εποχή.“
Georg Ostrogorsky
Ρωμαϊκός Νόμος
Παρότι η πρωτεύουσα ήταν πλέον η Κωνσταντινούπολη (και όχι η Ρώμη), το κράτος συνέχιζε να είναι Ρωμαϊκό. Η ρωμαϊκή προέλευση της κρατικής οργάνωσης είναι το πρώτο θεμελιώδες χαρακτηριστικό του κράτους που σήμερα ονομά-ζουμε “Βυζαντινό”.
Χριστιανισμός
Η νέα θρησκεία κέρδισε έδαφος αμέσως στην ανατολική Μεσόγειο και οι εκκλησίες της Ανατολής αποτελούσαν οργανισμούς με σπουδαία πνευματική ακτινοβολία. Από την Ανατολή άλλωστε – Μικρά Ασία, Συρία, Αίγυπτο – κατάγονταν και οι περισσότεροι Πατέρες της Εκκλησίας, Έλληνες όλοι.
Ελληνικός Πολιτισμός
Ο χώρος στον οποίον εκτεινόταν το Ανατολικό Ρωμαϊκό Κράτος είχε ανέκαθεν ελληνικό χαρακτήρα. Εκεί άκμασαν τα ελληνιστικά βασίλεια των διαδόχων του Μ. Αλεξάνδρου, απλώνοντας την “κοινή ελληνική λαλιά” έως την Βακτρία και την Ινδία. Η ελληνική γλώσσα είχε αποβεί γλωσσικό όργανο εκατομμυρίων ανθρώπων.
Πανδιδακτήριον Μαγναύρας
Μετά το κλείσιμο της Σχολής της Αθήνας, η Κωνσταντινούπολη έπρεπε να αποκτήσει το δικό της Πανεπιστήμιο. Ο Θεοδόσιος Β’ παντρεύτηκε την Αθηναΐδα, κόρη ενός Αθηναίου φιλόσοφου, η οποία βαπτίστηκε χριστιανή και ονομάστηκε Ευδοκία. Η Ευδοκία ήταν η πρώτη Ελληνίδα αυτοκράτειρα του Ανατολικού Ρωμαϊκού Κράτους και σε αυτήν οφείλεται η ίδρυση του Πανδιδακτηρίου της Κωνσταντινούπολης, ενός είδους Πανεπιστημίου. Το Πανδιδακτήριο της Κωνσταντινούπολης ήταν εκπαιδευτικό ίδρυμα ανώτατης εκπαίδευσης, θεωρούμενο με σημερινούς όρους ως Πανεπιστήμιο. Κατά τον 9ο αιώνα εγκαταστάθηκε στον περίβολο του παλατιού, στη Μαγναύρα, αναφερόμενο και ως Πανδιδακτήριο της Μαγναύρας. Η λειτουργία του σταμάτησε οριστικά με την Άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453.
Αθηναΐδα-Ευδοκία
Ο εξελληνισμός της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (=Βυζαντίου) προχώρησε ασταμάτητα την εποχή της Αυτοκράτειρας Ευδοκίας. Αυτό φαίνεται και από το γεγονός ότι στο νέο πανεπιστήμιο οι καθηγητές της Ελληνικής γλώσσας ήταν περισσότεροι από τους καθηγητές της Λατινικής.
Ενώ η Ανατολή αντιμετώπισε αποτελεσματικά τις βαρβαρικές εισβολές…
η κατάσταση στη Δύση όμως ήταν διαφορετική
Eκεί οι βάρβαροι βρήκαν την αυτοκρατορία απροετοίμαστη. Γότθοι και Ούννοι θα επιτεθούν κατά κύματα μέχρι που στο τέλος θα διαλύσουν το Δυτικό Ρωμαϊκό Κράτος.
Διάλυση
Δυτικού
Ρωμαϊκού
Κράτους
Καταστροφή της Ρώμης
Tο 410 μ.Χ., οι Γότθοι με αρχηγό τον Αλάριχο κυρίευσαν τη Ρώμη, την λεηλάτησαν και αποχώρησαν.
Αλάριχος
410
Ο Αλάριχος Α’ ήταν αρχηγός των Βησιγότθων (395-410). Αρχικά είχε σκοπό να εγκαταστήσει τον λαό του στην Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, αλλά λίγο αργότερα ξεκίνησε σειρά λεηλασιών κατά της Αυτοκρατορίας στην Βαλκανική χερσόνησο, φθάνοντας νότια ως την Αθήνα και την Πελοπόννησο. Τελικά εισέβαλε στην Ιταλία και κατέλαβε και λεηλάτησε την ίδια τη Ρώμη (410), σηματοδοτώντας την αρχή της πτώσης του Δυτικού Ρωμαϊκού Κράτους.
Αυτοκρατορία Αττίλα
Λίγο αργότερα οι Ούννοι, που με αρχηγό τον Αττίλα είχαν δημιουργήσει μια μεγάλη αυτοκρατορία, στράφηκαν εναντίον του Ανατολικού Ρωμαϊκού Κράτους, απειλώντας ακόμη και την ίδια την Κωνσταντινούπολη. Τελικά με ενέργειες της βυζαντινής διπλωματίας έκλεισαν ειρήνη και στράφηκαν κατά του Δυτικού Ρωμαϊκού Κράτους.
Η μάχη στα Καταλαυνικά Πεδία
Το 451 μ.Χ., ο Ρωμαίος στρατηγός Αέτιος σταμάτησε τον Αττίλα και τους Ούννους σε μια μεγάλη μάχη που δόθηκε στα Καταλαυνικά Πεδία (στη σημερινή Γαλλία). Το 453 ο Αττίλας πέθανε ξαφνικά και το γιγάντιο κράτος του διαλύθηκε αμέσως.
Το κράτος των Βανδάλων
στην Αφρική
Η λέξη βανδαλισμός, που χρησιμοποιείται σήμερα για να δηλωθούν λεηλασίες και καταστροφές έργων τέχνης, προέρχεται από την αγριότητα που επέδειξαν οι Βάνδαλοι όταν κατέλαβαν τη Ρώμη.
Γιζέριχος
428
Τα επόμενα χρόνια το Δυτικό Ρωμαϊκό Κράτος δέχθηκε κι άλλες επιθέσεις από βαρβαρικά φύλα. Σε μία από αυτές οι Βάνδαλοι με αρχηγό τον Γιζέριχο πέρασαν στη βόρεια Αφρική και δημιούργησαν κράτος με πρωτεύουσα την Καρχηδόνα.
To πιο γνωστό του όμως κατόρθωμα του Γιζέριχου ήταν η κατάληψη και η λεηλασία της Ρώμης τον Ιούνιο του 455.
Το Βασίλειο
των Οστρογότθων
Το μαυσωλείο του Θεοδώριχου στη Ραβέννα
Θεοδώριχος
493
Στην Ιταλία οι Οστρογότθοι, με αρχηγό τον Θεοδώριχος, ο οποίος είχε επηρεαστεί από τον ελληνορωμαϊκό πολιτισμό, ίδρυσαν το 493 μ.Χ., βασίλειο με πρωτεύουσα τη Ραβέννα, που την στόλισε με λαμπρά μνημεία. Τόσο ο ίδιος όσο και ο λαός του είχαν γίνει χριστιανοί.
Η κατάλυση του Δυτικού Ρωμαϊκού Κράτους
Το 476 μ.Χ. το Δυτικό Ρωμαϊκό Κράτος διαλύθηκε οριστικά. Στη θέση του δημιουργήθηκε το βασίλειο των Οστρογότθων στην Ιταλία, το βασίλειο των Βησιγότθων στην Ισπανία, το βασίλειο των Βανδάλων στη βόρεια Αφρική και τα βασίλεια των Φράγκων και των Βουργουνδίων στη σημερινή Γαλλία. Στη συνείδηση του τότε γνωστού κόσμου, το μοναδικό πολιτισμένο τμήμα της ανθρωπότητας ήταν πλέον, η εξελληνισμένη και εκχριστιανισμένη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία της Ανατολής, αυτή που σήμερα έχουμε συνηθίσει να αποκαλούμε Βυζαντινή Αυτοκρατορία, με πρωτεύουσα την Κωνσταντινούπολη. Όπως στην Οικουμένη του Μ. Αλεξάνδρου, έτσι και στην Ρωμαϊκή Οικουμένη της Ανατολής ο κύριος ενοποιητικός παράγοντας ήταν ο Ελληνισμός. Ενώ η Δύση βυθιζόταν στον Μεσαίωνα, η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία της Ανατολής θα κρατήσει για αιώνες άσβεστη τη φλόγα του Ελληνικού πολιτισμού.
© Δημήτρης Γαρουφαλής, 2023
Το παρόν χορηγείται με άδεια Creative Commons Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση-Όχι Παράγωγα Έργα 4.0 Διεθνές .