Κινηματογράφος
και διδασκαλία της Ιστορίας
ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ΚΑΙ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ
Η ανάγνωση του παρελθόντος μπορεί να γίνεται και μέσω του κινηματογράφου, παρά τις όποιες ενστάσεις – πολλές από αυτές δικαιολογημένες . Σε κάθε περίπτωση, στρατευμένος ή όχι, ο κινηματογράφος αποτελεί ένα ντοκουμέντο και έναν μάρτυρα της ιστορίας, μια πηγή πληροφοριών για το παρελθόν και έναν σημαντικό παράγοντα σχετικά με το “βιωμένο γεγονός”.
Μπορούμε να “διαβάσουμε” κινηματογραφικά την Ιστορία. Ταινίες μυθοπλασίας ή ντοκιμαντέρ, υπό το ένδυμα της αναπαράστασης, προσφέρουν σημαντικές πληροφορίες για την εποχή δημιουργίας ή για την πρόσληψή της. Σε κάθε περίπτωση ο κινηματογράφος “περιέχει” την Ιστορία και, αν και δεν ταυτίζεται με το καθαυτό παρελθόν, παράγει και αναπαράγει εικονογραφικά το παρελθόν σύμφωνα με συγκεκριμένες αντιλήψεις και ιδεολογίες. Οι παραγωγοί ταινιών καθώς μπαίνουν στην υπηρεσία, συνειδητά ή όχι, μιας νόρμας ή ιδεολογίας συμμετέχουν στην αναπαράσταση της Ιστορίας, φτιάχνοντας “ιστορίες”…
Έτσι ο κινηματογράφος έχει μια διττή υπόσταση σε σχέση με την Ιστορία: αφενός είναι ένας ενεργός παράγοντας του ιστορικού γίγνεσθαι, και, αφετέρου, είναι μάρτυρας και καταγραφή ιστορικών γεγονότων και από αυτή τη δεύτερη έννοια είναι αντικείμενο της Ιστορίας. Αποτελεί λοιπόν ντοκουμέντο, το οποίο δυνητικά μπορεί αποκαλύψει σημαντικές πτυχές της ιστορικής πραγματικότητας μιας εποχής.
Αφίσα της ταινίας Χειροκροτήματα (1944)
του Γιώργου Τζαβέλλα.
Αφίσα της ταινίας Ο Δράκος (1956)
του Νίκου Κούνδουρου.
που της χάρισε και το Όσκαρ.
Παρουσιάζονται ιστορικές ταινίες ενδεικτικά και σύμφωνα με την ιστορική εποχή στην οποία αναφέρονται.
- Καμπίρια (1914) του Τζ. Παστρόνε (βουβή) [όλη η ταινία: W].
- Ελένη (1924) του Μάνφρεντ Νόα (βουβή) [όλη η ταινία: W].
- Κβο Βάντις (1951) του Μέρβιν Λιρόι [όλη η ταινία: Youtube].
- Ιούλιος Καίσαρ (1953) του Τζόζεφ Μάνκιεβιτς.
- Ηρακλής (1958) του Pietro Francisci [όλη η ταινία: Youtube].
- Μπεν Χουρ (1959) του Γουίλιαμ Γουάιλερ.
- Σπάρτακος (1960) του Στάνλεϊ Κιούμπρικ.
- Κλεοπάτρα (1963) του Τζόζεφ Λ. Μάνκιεβιτς.
- Η Πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (1964) του Άντονι Μαν [όλη η ταινία: YouTube].
- Μονομάχος (2000) του Ρίντλεϋ Σκοτ.
- Αλέξανδρος (2004) του Όλιβερ Στόουν.
- Τροία (2004) του Βόλφγκανγκ Πέτερσεν.
- 300 (2006) του Ζακ Σνάιντερ.
- Agora (2009) του Αλεχάντρο Αμενάμπαρ (ιστορία της φιλοσόφου Υπατίας).
- Αλέξανδρος Νιέβσκι (1938) του Σεργκέι Αϊζενστάιν [όλη η ταινία: W].
- Ιβάν ο Τρομερός (1945) του Σεργκέι Αϊζενστάιν [όλη η ταινία: W].
- Braveheart (1995) του Μελ Γκίμπσον.
- Ελ Σιντι (1961) του Άντονι Μαν [όλη η ταινία: Youtube].
- Λούθηρος (2003) του Έρικ Τιλ.
- Το Βασίλειο των Ουρανών (2005) του Ρίντλεϊ Σκοτ.
- Apocalypto (2006) του Μελ Γκίμπσον.
- Ναπολέων (1927) του Αμπέλ Γκανς (βουβή) [όλη η ταινία: W].
- Μασσαλιώτιδα (1938) του Ζαν Ρενουάρ.
- Για ποιον χτυπά η καμπάνα (1943) του Σαμ Γουντ.
- Γκέρνικα (1950) του Αλέν Ρενέ.
- Γατόπαρδος (1963) του Λουκίνο Βισκόντι.
- 55 Μέρες στο Πεκίνο (1963) των Νίκολας Ρέι, Γκάι Γκριν και Άντριου Μάρτον [όλη η ταινία: YouTube].
- Ένας άνθρωπος για όλες τις εποχές (1966) του Φρεντ Τσίνεμαν.
- Καταραμένοι (1969) του Λουκίνο Βισκόντι.
- Η Άννα και οι λύκοι (1972) του Κάρλος Σάουρα.
- Δαντών (1983) του Α. Βάιντα.
- 1492: Χριστόφορος Κολόμβος (1992) του Ρίντλεϊ Σκοτ.
- Ο Πιανίστας (2002) του Ρομάν Πολάνσκι.
- Η Πτώση (2004) του Όλιβερ Χιρσμπίγκελ.
- Οι Τελευταίες Ημέρες της Σόφι Σολ (2005) του Μαρκ Ρότεμουντ.
Παρουσιάζονται ενδεικτικά και με κριτήριο τη διαίρεση του ελληνικού κινηματογράφου σε: α) Παλιό, β) Νέο και γ) Σύγχρονο Ελληνικό Κινηματογράφο.
Παλιός κινηματογράφος (από την περίοδο του Μεσοπολέμου μέχρι τη δεκαετία του 1960):
- Γκόλφω (1915) του Σπύρου Περεσιάδη (βουβή).
- Αστέρω (1929) των Ορέστη Λάσκου και Δημήτρη Γαζιάδη (βουβή).
- Μαρία Πενταγιώτισσα (1929) του Αχιλλέα Μαδρά (βουβή).
- Οι Απάχηδες των Αθηνών (1930) του Δημήτρη Γαζιάδη.
- Δάφνις και Χλόη (1931) του Ορέστη Λάσκου (βουβή).
- Ο αγαπητικός της βοσκοπούλας (1932) του Ηλία Παρασκευά.
- To τραγούδι του χωρισμού (1940) του Φιλοποίμενος Φίνου.
- Χειροκροτήματα (1944) του Γιώργου Τζαβέλλα.
- Μαντάμ Σουσού (1948) του Τάκη Μουζενίδη.
- Οι Γερμανοί ξανάρχονται (1948) του Αλέκου Σακελλάριου.
- Ο μεθύστακας (1950) του Γιώργου Τζαβέλλα.
- Σάντα Τσικίτα (1953) του Αλέκου Σακελλάριου.
- Κυριακάτικο ξύπνημα (1954) του Μιχάλη Κακογιάννη.
- Δεσποινίς ετών 39 (1954) του Αλέκου Σακελλάριου.
- Στέλλα (1955) του Μιχάλη Κακογιάννη.
- Ιστορία μιας κάλπικης λίρας (1955) του Γιώργου Τζαβέλλα.
- Λατέρνα, φτώχεια και φιλότιμο (1955) του Αλέκου Σακελλάριου.
- Ο Δράκος (1956) του Νίκου Κούνδουρου.
- Το κορίτσι με τα μαύρα (1956) του Μιχάλη Κακογιάννη.
- Η θεία απ’ το Σικάγο (1957) του Αλέκου Σακελλάριου.
- Ο Φανούρης και το σόι του (1957) του Δημήτρη Ιωαννόπουλου.
- Ο Ηλίας του 16ου (1959) του Αλέκου Σακελλάριου.
- Το ξύλο βγήκε από τον παράδεισο (1959) του Αλέκου Σακελλάριου.
- Τα κίτρινα γάντια (1960) του Αλέκου Σακελλάριου.
- Ποτέ την Κυριακή (1960) του Ζυλ Ντασέν.
- Έγκλημα στα παρασκήνια (1960) του Ντίνου Κουτσουρίδη.
- Συνοικία το όνειρο (1961) του Αλέκου Αλεξανδράκη.
- Εφιάλτης (1961) του Ερρίκου Ανδρέου.
- Αντιγόνη (1961) του Γιώργου Τζαβέλλα [όλη η ταινία: Youtube].
- Οι γαμπροί της Ευτυχίας (1962) του Σωκράτη Καψάσκη.
- Ο Λουστράκος (1962) της Μαρίας Πλυτά.
- Ηλέκτρα (1962) του Μιχάλη Κακογιάννη [όλη η ταινία: YouTube].
- Τα κόκκινα φανάρια (1963) του Βασίλη Γεωργιάδη.
- Της κακομοίρας (1963) του Ντίνου Κατσουρίδη.
- Αδελφός Άννα (1963) Γρηγόρη Γρηγορίου.
- Αλέξης Ζορμπάς (1964) του Μιχάλη Κακογιάννη.
- Λόλα (1964) του Ντίνου Δημόπουλου.
- Υπάρχει και φιλότιμο (1965) του Αλέκου Σακελλάριου.
- Η γυνή να φοβήται τον άνδρα (1965) του Γιώργου Τζαβέλλα.
- Η Κόμισσα της φάμπρικας (1966) του Ντίμη Δαδήρα.
- Το χώμα βάφτηκε κόκκινο (1966) του Βασίλη Γεωργιάδη.
- Τζένη Τένη (1966) του Ντίνου Δημόπουλου.
- Η Οδύσσεια ενός ξεριζωμένου (1969) του Απόστολου Τεγόπουλου.
- Όχι (1969) του Ντίμη Δαδήρα.
- Γενναίοι του Βορρά (1970) του Κώστα Καραγιάννη.
- Στη μάχη της Κρήτης (1970) του Βασίλη Γεωργιάδη.
- Παπαφλέσσας (1971) του Ερρίκου Ανδρέου.
Νέος ελληνικός κινηματογράφος (δεκαετίες του 1970 και 1980).
- Αναπαράσταση (1970) του Θόδωρου Αγγελόπουλου.
- Τι έκανες στον πόλεμο Θανάση (1971) του Ντίνου Κατσουρίδη.
- Ευδοκία (1971) του Αλέξη Δαμιανού.
- Θανάση, πάρε τ’ όπλο σου (1972) του Ντίνου Κατσουρίδη.
- Το προξενιό της Άννας (1972) του Παντελή Βούλγαρη.
- Ιωάννης ο βιαίος (1973) της Τώνιας Μαρκετάκη.
- Ο θίασος (1975) του Θόδωρου Αγγελόπουλου.
- Ο άνθρωπος με το γαρύφαλλο (1980) του Νίκου Τζίμα.
- Παραγγελιά! (1980) του Παύλου Τάσιου.
- Μάθε παιδί μου γράμματα (1981) του Θόδωρου Μαραγκού.
- Ρεμπέτικο (1983) του Κώστα Φέρρη.
- Γλυκιά Συμμορία (1983) του Νίκου Νικολαΐδη.
- Ταξίδι στα Κύθηρα (1984) του Θόδωρου Αγγελόπουλου.
- Λούφα και παραλλαγή (1984) του Νίκου Περάκη.
- Πέτρινα χρόνια (1985) του Παντελή Βούλγαρη.
- Τοπίο στην ομίχλη (1988) του Θόδωρου Αγγελόπουλου.
Σύγχρονος ελληνικός κινηματογράφος (1990 και μετά).
- Το μετέωρο βήμα του πελαργού (1991) του Θόδωρου Αγγελόπουλου.
- Το βλέμμα του Οδυσσέα (1995) του Θόδωρου Αγγελόπουλου.
- Μια αιωνιότητα και μια μέρα (1998) του Θόδωρου Αγγελόπουλου.
- Safe Sex (1999) των Μ. Ρέππα – Θ. Παπαθανασίου.
- Σπιρτόκουτο (2002) του Γιάννη Οικονομίδη.
- Πολίτικη Κουζίνα (2003) του Τάσου Μπουλμέτη.
- Νύφες (2004) του Παντελή Βούλγαρη.
- Όμηρος (2005) του Κωνσταντίνου Γιάνναρη.
- Ελ Γκρέκο (2007) του Γιάννη Σμαραγδή.
- Κυνόδοντας (2009) του Γιώργου Λάνθιμου.
- Ο Θεός αγαπάει το χαβιάρι (2012) του Γιάννη Σμαραγδή.
- Miss Violence (2013) του Αλέξανδρου Αβρανά.
- Μικρά Αγγλία (2013) του Παντελή Βούλγαρη.
- Έξοδος 1826 (2017) του Βασίλη Τσικάρα.
- «Πέντε»: το Ολοκαύτωμα της Σαμοθράκης (2023) του Βασίλη Τσικάρα.
Αφίσα της ταινίας Υπάρχει και φιλότιμο (1965) του Αλέκου Σακελλάριου.
Μια αιωνιότητα και μια μέρα (1990) του Θόδωρου Αγγελόπουλου. Ο Μπρούνο Γκαντζ
(ως Αλέξανδρος) με τον Αχιλλέα Σκεύη, στον ρόλο του μικρού των φαναριών.