1.2δ 

Ο μυκηναϊκός πολιτισμός

Ο μυκηναϊκός κόσμος, αν και ήταν διασπασμένος, παρουσιάζει ωστόσο ενοποιητικά χαρακτηριστικά
που επιβεβαιώνουν την πολιτιστική του συνοχή.

 

 

 

 

 

Μυκηναία με χαρακτηριστική για την εποχή ενδυμασία. Τοιχογραφία από στην «οικία του αρχιερέα» της ακρόπολης των Μυκηνών.

1330-1250

Τα ενοποιητικά στοιχεία του μυκηναϊκού πολιτισμού ήταν:

Κοινή Γλώσσα

 

 

Κοινές Θρησκευτικές Δοξασίες

 

 

Πολιτιστική Ομοιομορφία

 

 

Μυκηναϊκή Διάλεκτος

Η μυκηναϊκή διάλεκτος είναι η αρχαιότερη καταγεγραμμένη μορφή της Ελληνικής Γλώσσας, που μιλιόταν στην ηπειρωτική Ελλάδα, στην Κρήτη και στην Κύπρο τον 16ο με 13ο αιώνα π.χ., πριν από την εικαζομένη Δωρική εισβολή (βλ. Δωρική διάλεκτος), και αποτελεί την πρώτη ιστορική περίοδο της ελληνικής γλώσσας. Η διάλεκτος ονομάστηκε Μυκηναϊκή, επειδή δείγματά της ανακαλύφθηκαν πρώτα στα ανάκτορα των Μυκηνών και της μυκηναϊκής Κνωσού.

Τα κείμενα των πινακίδων είναι ως επί το πλείστον κατάλογοι και αρχεία απογραφής. Δεν έχουν διατηρηθεί αφηγηματικά κείμενα ούτε ποιητικά ή μυθικά κείμενα. Εντούτοις, είναι δυνατόν να αποκτήσουμε κάποια γνώση για τον λαό που παρήγαγε αυτά τα κείμενα, καθώς και για τη Μυκηναϊκή περίοδο, λίγο πριν από την έναρξη των αποκαλούμενων Σκοτεινών Αιώνων της ελληνικής ιστορίας.

Οι περισσότερες πινακίδες που έχουν βρεθεί έως σήμερα προέρχοναι από την Κνωσό, την Πύλο, τις Μυκήνες και τη Θήβα. Οι πινακίδες ήταν πήλινες, αποξηραμένες στον ήλιο, πάνω τους χάρασσαν τα γράμματα με αιχμηρά όργανα. Διεσώθησαν λόγω τής πυρκαγιάς που έκαψε τα ανάκτορα και μαζί τις πινακίδες, οι οποίες με αυτόν τον τρόπο στερεοποιήθηκαν και διετηρήθησαν.

 

Ιδεογράμματα της Γραμμικής Β.

Μυκηναϊκή Θρησκεία

Τοιχογραφία από τις Μυκήνες που εικονίζει θεά ή ιέρεια.

Παρουσιάζονται οι πρώτες λατρείες και τα ονόματα θεοτήτων, που αργότερα συνέθεσαν το ελληνικό ολυμπιακό πάνθεο. Με εξαίρεση τον Απόλλωνα, εμφανίζονται οι θεοί: ο Ζευς, η Ήρα, ο Ποσειδών, η Άρτεμις, ο Ερμής, ο Άρης (με το διακριτικό επίθετος Ενυάλιος) και ο Διόνυσος.

Μαζί με αυτούς εμφανίζεται και μια σειρά θεών διαφόρων προελεύσεων, των οποίων τα ονόματα δεν θα επιζήσουν μετά το τέλος του μυκηναϊκού πολιτισμού.

Μεταξύ όλων των θεοτήτων αυτή που έχει ίσως τη μεγαλύτερη σπουδαιότητα είναι μια θεά που προσφωνείται ως Πότνια Κυρία ή  Δέσποινα, η οποία στα μεταγενέστερα ελληνικά συνοδεύει ορισμένες θεές – κάτι παρόμοιο με την Παρθένο στη χριστιανική θρησκεία, η οποία χαρακτηρίζεται με πλήθος επιθέτων: Παναγία η Σπηλιώτισσα, η Βαρκού, η Χρυσοβουνιώτισσα κλπ. Η θεά αυτή δέχεται (όπως αναφέρεται στις πινακίδες) προσφορές διαφόρων αγαθών, όπως υφάσματος, μελιού κλπ.

Η Κυρία ή Δέσποινα αναμφίβολα η κυρίαρχη θηλυκή θεότητα της μυκηναϊκής θρησκείας.

Υπάρχουν όμως κι άλλες θηλυκές θεότητες, όπως η Δία (θηλυκό του ονόματος Δία), η Ήρα, η Ποσίδεια (επίσης θηλυκό παράγωγο του Ποσειδώνα), η Βόειος, η Μακρύκομος, η Σεβάσμεια (ίσως το μυκηναϊκό όνομα της Περσεφόνης), η Ιφειμέδεια, η Άρτεμις, η Θεά Μητέρα, η Ελευθία (το μυκηναϊκό όνομα της ομηρικής θεάς Ειλειθυίας).

Ο Ζεύς είναι μαζί με τον Ποσειδώνα οι δύο πιο σημαντικοί άρρενες θεοί των Μυκηναίων Ελλήνων που εμφανίζονται στις πινακίδες.

Ζευς, Ποσειδών, Άρης, Διόνυσιος…

Πότνια, Ήρα, Θεά Μητέρα, Άρτεμις…

Πολιτιστική Ομοιομορφία

Πομπή γυναικών από το ανάκτορ των Θηβών.

Σε οποιοδήποτε σημείο εξάπλωσης των Μυκηναίων, από την Πελοπόννησο μέχρι την Κύπρο και τις ακτές της Ανατολικής Μεσογείου, τα έργα της τέχνης τους, ο πολεμικός τους εξοπλισμός, η ενδυμασία, ακόμα και ο καλλωπισμός τους παρουσιάζουν ομοιομορφία.

Μυκηναϊκή Τέχνη

 

 

 

Η μυκηναϊκή τέχνη, σε αντίθεση με τη μινωική, έχει χαρακτηριστικά αυστηρής συγκρότησης. Οι τεχνίτες και οι καλλιτέχνες
εξαρτιόνταν στην πλειονότητά τους από τα ανάκτορα και εξυπηρετούσαν τις ανακτορικές ανάγκες, ιδεολογικά και αισθητικά.

Αρχιτεκτονική

Δείγματα της μυκηναϊκής αρχιτεκτονικής είναι οι οχυρωμένες ακροπόλεις με τα ανάκτορα και τα μέγαρα, καθώς και οι ταφικές κατασκευές.

Μέγαρο

Αναπαράσταση του μεγάρου των Μυκηνών.
Αναπαράσταση της Αίθουσας του Θρόνου του μεγάρου
του Ανακτόρου του Νέστορα στη Μεσσηνία.
Τυπική δομή μυκηναϊκού μεγάρου: α) των Μυκηνών, β) της Τίρυνθας, γ) της Πύλου.
Το πρόπυλο του μεγάρου της Τίρυνθας (αναπαράσταση).

Ισαάκ Νεύτων

1643–1727

Ο Ισαάκ Νεύτων (Isaac Newton, ορθή προφορά: Άιζακ Νιούτον) ήταν Άγγλος φυσικός, μαθηματικός, αστρονόμος, φιλόσοφος, αλχημιστής και θεολόγος. Θεωρείται πατέρας της Κλασικής Φυσικής, καθώς ξεκινώντας από τις παρατηρήσεις του Γαλιλαίου αλλά και τους νόμους του Κέπλερ για την κίνηση των πλανητών διατύπωσε τους τρεις νόμους της κίνησης και τον περισπούδαστο «νόμο της βαρύτητας» (που ο θρύλος αναφέρει πως αναζήτησε μετά από πτώση μήλου από μια μηλιά). Μεγάλης ιστορικής σημασίας υπήρξαν ακόμη οι μελέτες του σχετικά με τη φύση του φωτός καθώς επίσης και η καθοριστική συμβολή του στη θεμελίωση των σύγχρονων μαθηματικών.

Αντίγραφο του δεύτερου ανακλαστικού τηλεσκοπίου που παρουσίασε ο Νεύτωνας στη Βασιλική Εταιρεία το 1672. Περιγράφεται ως το καλύτερο από τα όργανα που κατασκεύασε ο Νεύτωνας.
Ισαάκ Νεύτων

 

 

Η φύση αρέσκεται στην απλότητα
και δεν αγαπάει τη μεγαλοπρέπεια
των περιττών αιτίων.

Βενιαμίν Φραγκλίνος

1706–1790

Ο Βενιαμίν Φραγκλίνος και το διάσημο πείραμα με τον χαρταετό. Ο αετός είχε στο πλαίσιό του στερεωμένο ένα σύρμα που συνδεόταν μέσω βρεγμένου σπάγγου με ένα κλειδί, το οποίο κρατούσε ο Φραγκλίνος με μια μεταξωτή κορδέλα. Το αιχμηρο μεταλλικό έλασμα πρόσφερε ένα αρκετά ισχυρό ηλεκτρικό πεδίο, ικανό να έλξει το ρεύμα. Η μεταξωτή κορδέλα μόνωνε το έλασμα από τον υγρό αγώγιμο σπάγγο. Το κλειδί προσέφερε μερικές αιχμές για ορατές εκφορτίσεις του ρεύματος ηλεκτρονίων που κατέβαιναν από τον σπάγγο. Έτσι, με το εξαιρετικά επικίνδυνο αυτό πείραμα, κατάφερε να αφαιρέσει το “ηλεκτρικό πυρ” από τα σύννεφα και να το κατευθύνει στο έδαφος και να θεμελιώσει την ιδέα για το αλεξικέραυνο.

Ο Βενιαμίν Φραγκλίνος (Benjamin Franklin, Μπέντζαμιν Φράνκλιν) ήταν ένας από τους ιδρυτές των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής. Αξιόλογα πολυμαθής, ο Φραγκλίνος ήταν διακεκριμένος συγγραφέας και τυπογράφος, θεωρητικός της πολιτικής, πολιτικός, επιστήμων, εφευρέτης, κοινωνικός ακτιβιστής, στρατιωτικός και διπλωμάτης. Με την ιδιότητα του επιστήμονα, αποτέλεσε σημαντική μορφή του Διαφωτισμού και της ιστορίας της φυσικής για τις ανακαλύψεις και τις θεωρίες του αναφορικά με τον ηλεκτρισμό – εφηύρε το αλεξικέραυνο, αφού διαπίστωσε την ηλεκτρική φύση του κεραυνού.

Λογοτεχνία - Μουσική

 

 

 

Ροβινσώνας Κρούσος

του Ντανιέλ Ντεφόε

1719

Ο Ντάνιελ Ντεφόε (Daniel Defoe,1660-1731) ήταν Άγγλος επιχειρηματίας, συγγραφέας, δημοσιογράφος και φυλλαδιογράφος, ο οποίος έγινε διάσημος από το μυθιστόρημά του Ροβινσώνας Κρούσος. Υπήρξε ένας από τους θεμελιωτές του αγγλικού μυθιστορήματος. Ήταν παραγωγικός και ευέλικτος συγγραφέας, καθώς έγραψε περισσότερα από 500 βιβλία, φυλλάδια και άρθρα πάνω σε διάφορα θέματα.

Ο Ροβινσώνας Κρούσος (Robinson Crusoe) είναι μυθιστόρημα το οποίο εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1719. Επιστολικό, εξομολογητικό και διδακτικό στη μορφή του, το βιβλίο είναι μία φανταστική αυτοβιογραφία του ομώνυμου χαρακτήρα -ενός ναυαγού που πέρασε 28 χρόνια σε ένα απομακρυσμένο τροπικό νησί κοντά στο Τρινιντάντ, αντιμετωπίζοντας κανίβαλους, αιχμαλώτους και στασιαστές πριν διασωθεί.

Τίτλος του βιβλίου: Η Ζωή και οι Παράξενες Εκπληκτικές Περιπέτειες του Ροβινσώνα Κρούσου, από την Υόρκη, Ναυτικού: Που Έζησε Οκτώ και Είκοσι Έτη, ολομόναχος σ’ ένα ακατοίκητο Νησί στις Ακτές της Αμερικής, κοντά στις Εκβολές του Μεγάλου Ποταμού Ορινόκου, έχοντας βρεθεί στην Ακτή από Ναυάγιο, όπου όλοι οι Άνδρες έχασαν τη ζωή τους εκτός από τον ίδιο. Με Μία Περιγραφή του πώς τελικά παραδόθηκε περιέργως από Πειρατές.
Στην εικόνα, ελληνική έκδοση του βιβλίου.

Τα ταξίδια του Γκιούλιβερ

του Τζόναθαν Σουΐφτ

1726 / 1735

 Τα Ταξίδια του Γκιούλιβερ (Gulliver’s Travels‎, πλήρης τίτλος: Travels into several Remote Nations of the World. In four parts. By Lemuel Gulliver, first a Surgeon, and then a Captain of several Ships = Ταξίδια σε αρκετές Μακρινές Χώρες του Κόσμου. Σε τέσσερα μέρη. Του Λεμουέλ Γκιούλιβερ, πρώτα Χειρουργός και μετά Καπετάνιος αρκετών Πλοίων), είναι ένα μυθιστόρημα φαντασίας του Ιρλανδού συγγραφέα και κληρικού Τζόναθαν Σουίφτ, που εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1726 και σε βελτιωμένη εκδοχή το 1735. Το έργο είναι τόσο μια σάτιρα για την ανθρώπινη φύση, όσο και μια παρωδία του είδους των «ταξιδιωτικών ιστοριών». Είναι το γνωστότερο διεθνώς έργο του Σουίφτ και θεωρείται ένα κλασικό έργο της Αγγλικής λογοτεχνίας.

Μότσαρτ

1756-1791

Πίνακας που εικονίζει τον Μότσαρτ σε παιδική ηλικία να παίζει πιάνο. Στην ηλικία των πέντε ετών, συνέθετε ήδη μικρά κομμάτια, τα οποία έπαιζε στον πατέρα του, ο οποίος τα κατέγραφε.

Ο Μότσαρτ υπήρξε ένα από τους κορυφαίους συνθέτες όλων των εποχών. Το πλήρες όνομά του είναι Γιοχάνες Κρισόστομους Βολφγκάνγκους Τεόφιλους (Αμαντέους) Μότσαρτ [Wolfgang Amadeus Mozart] και γεννήθηκε το 1756 στο Ζάλτσμπουργκ, τμήμα τότε της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας του Γερμανικού Έθνους και σήμερα της Αυστρίας. Ήταν γιος του συνθέτη Λεοπόλδου Μότσαρτ και της Άννας Μαρίας Περτλ.

Μπαχ

1685-1750

O Γερμανός συνθέτης Μπαχ (Johann Sebastian Bach) θεωρείται από τις κορυφαίες φυσιογνωμίες στην ιστορία της μουσικής, καθώς του αναγνωρίζεται ότι τελειοποίησε την πολυφωνία και καθιέρωσε ουσιαστικά το τονικό σύστημα, πάνω στο οποίο στηρίζεται το οικοδόμημα της λεγόμενης Δυτικής Μουσικής. Στην εποχή του θαυμαζόταν ως ένας εξέχων οργανίστας, τσεμπαλίστας και κατασκευαστής οργάνων, όχι όμως ως συνθέτης, καθότι εθεωρείτο παρωχημένος. Η αναγνώρισή του άρχισε μετά το 1800 πρώτα στην πατρίδα του και μετά σε όλον τον κόσμο. Ο Μπαχ είναι δημιουργός μεγαλόπνοων έργων εκκλησιαστικής και κοσμικής μουσικής. Υπήρξε πολύ μορφωμένος και καλλιεργημένος και ως χαρακτήρας ακέραιος και τίμιος, αλλά καθόλου φιλόδοξος, ήταν επίσης ένας συνειδητός οικογενειάρχης.
Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ

© Δημήτρης Γαρουφαλής, 2023

Άδεια Creative Commons
Το παρόν χορηγείται με άδεια Creative Commons Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση-Όχι Παράγωγα Έργα 4.0 Διεθνές .