1.2 Ο Μυκηναϊκός Πολιτισμός

Μέρος Τέταρτο

Ο πολιτισμός

Ο μυκηναϊκός κόσμος, αν και ήταν διασπασμένος, παρουσιάζει ωστόσο ενοποιητικά χαρακτηριστικά τα οποία επιβεβαιώνουν την πολιτιστική του συνοχή. Από το 1400 π.Χ. είναι τέτοια η πολιτιστική ομοιογένεια του “μυκηναϊκού χώρου”, από το Ιόνιο και το Αιγαίο πέλαγος έως την Κύπρο, ώστε να ομιλούμε για Μυκηναϊκή Κοινή.

 

 

 

 

 

Μυκηναία με χαρακτηριστική για την εποχή ενδυμασία. Τοιχογραφία από την «οικία του αρχιερέα» της ακρόπολης των Μυκηνών.

1330-1250

Τα ενοποιητικά στοιχεία του πολιτισμού των Μυκηναίων Ελλήνων ήταν:

Κοινή Γλώσσα

 

 

Κοινές Θρησκευτικές Δοξασίες

 

 

Πολιτιστική Ομοιομορφία

 

 

Μυκηναϊκή Διάλεκτος

Η μυκηναϊκή διάλεκτος είναι η αρχαιότερη καταγεγραμμένη μορφή της Ελληνικής Γλώσσας, που μιλιόταν στην ηπειρωτική Ελλάδα, στην Κρήτη και στην Κύπρο τον 16ο με 13ο αιώνα π.χ., πριν από την εικαζομένη Δωρική εισβολή (βλ. Δωρική διάλεκτος), και αποτελεί την πρώτη ιστορική περίοδο της ελληνικής γλώσσας. Η διάλεκτος ονομάστηκε Μυκηναϊκή, επειδή δείγματά της ανακαλύφθηκαν πρώτα στα ανάκτορα των Μυκηνών και της μυκηναϊκής Κνωσού.

Τα κείμενα των πινακίδων είναι ως επί το πλείστον κατάλογοι και αρχεία απογραφής. Δεν έχουν διατηρηθεί αφηγηματικά κείμενα ούτε ποιητικά ή μυθικά κείμενα. Εντούτοις, είναι δυνατόν να αποκτήσουμε κάποια γνώση για τον λαό που παρήγαγε αυτά τα κείμενα, καθώς και για τη Μυκηναϊκή περίοδο, λίγο πριν από την έναρξη των αποκαλούμενων Σκοτεινών Αιώνων της ελληνικής ιστορίας.

Οι περισσότερες πινακίδες που έχουν βρεθεί έως σήμερα προέρχοναι από την Κνωσό, την Πύλο, τις Μυκήνες και τη Θήβα. Οι πινακίδες ήταν πήλινες, αποξηραμένες στον ήλιο, πάνω τους χάρασσαν τα γράμματα με αιχμηρά όργανα. Διεσώθησαν λόγω τής πυρκαγιάς που έκαψε τα ανάκτορα και μαζί τις πινακίδες, οι οποίες με αυτόν τον τρόπο στερεοποιήθηκαν και διετηρήθησαν.

 

Ιδεογράμματα της Γραμμικής Β.

Μυκηναϊκή Θρησκεία

Τοιχογραφία από τις Μυκήνες που εικονίζει θεά ή ιέρεια.

Παρουσιάζονται οι πρώτες λατρείες και τα ονόματα θεοτήτων, που αργότερα συνέθεσαν το ελληνικό ολυμπιακό πάνθεο. Με εξαίρεση τον Απόλλωνα, εμφανίζονται οι θεοί: ο Ζευς, η Ήρα, ο Ποσειδών, η Άρτεμις, ο Ερμής, ο Άρης (με το διακριτικό επίθετος Ενυάλιος) και ο Διόνυσος.

Μαζί με αυτούς εμφανίζεται και μια σειρά θεών διαφόρων προελεύσεων, των οποίων τα ονόματα δεν θα επιζήσουν μετά το τέλος του μυκηναϊκού πολιτισμού.

Μεταξύ όλων των θεοτήτων αυτή που έχει ίσως τη μεγαλύτερη σπουδαιότητα είναι μια θεά που προσφωνείται ως Πότνια Κυρία ή  Δέσποινα, η οποία στα μεταγενέστερα ελληνικά συνοδεύει ορισμένες θεές – κάτι παρόμοιο με την Παρθένο στη χριστιανική θρησκεία, η οποία χαρακτηρίζεται με πλήθος επιθέτων: Παναγία η Σπηλιώτισσα, η Βαρκού, η Χρυσοβουνιώτισσα κλπ. Η θεά αυτή δέχεται (όπως αναφέρεται στις πινακίδες) προσφορές διαφόρων αγαθών, όπως υφάσματος, μελιού κλπ.

Η Κυρία ή Δέσποινα αναμφίβολα η κυρίαρχη θηλυκή θεότητα της μυκηναϊκής θρησκείας.

Υπάρχουν όμως κι άλλες θηλυκές θεότητες, όπως η Δία (θηλυκό του ονόματος Δία), η Ήρα, η Ποσίδεια (επίσης θηλυκό παράγωγο του Ποσειδώνα), η Βόειος, η Μακρύκομος, η Σεβάσμεια (ίσως το μυκηναϊκό όνομα της Περσεφόνης), η Ιφειμέδεια, η Άρτεμις, η Θεά Μητέρα, η Ελευθία (το μυκηναϊκό όνομα της ομηρικής θεάς Ειλειθυίας).

Ο Ζεύς είναι μαζί με τον Ποσειδώνα οι δύο πιο σημαντικοί άρρενες θεοί των Μυκηναίων Ελλήνων που εμφανίζονται στις πινακίδες.

Ζευς, Ποσειδών, Άρης, Διόνυσος…

Πότνια, Ήρα, Θεά Μητέρα, Άρτεμις…

Πολιτιστική Ομοιομορφία

Πομπή γυναικών από το ανάκτορο των Θηβών.

Σε οποιοδήποτε σημείο εξάπλωσης των Μυκηναίων, από την Πελοπόννησο μέχρι την Κύπρο και τις ακτές της Ανατολικής Μεσογείου, τα έργα της τέχνης τους, ο πολεμικός τους εξοπλισμός, η ενδυμασία, ακόμα και ο καλλωπισμός τους παρουσιάζουν ομοιομορφία.

Μυκηναϊκή Τέχνη

 

 

 

Η μυκηναϊκή τέχνη, σε αντίθεση με τη μινωική, έχει χαρακτηριστικά αυστηρής συγκρότησης. Οι τεχνίτες και οι καλλιτέχνες
εξαρτιόνταν στην πλειονότητά τους από τα ανάκτορα και εξυπηρετούσαν τις ανακτορικές ανάγκες, ιδεολογικά και αισθητικά.

Αρχιτεκτονική

Δείγματα της μυκηναϊκής αρχιτεκτονικής είναι οι οχυρωμένες ακροπόλεις με τα ανάκτορα και τα μέγαρα, καθώς και οι ταφικές κατασκευές.

Ανάκτορο

Το μυκηναϊκό ανάκτορο ήταν απλό στη δομή του. Πυρήνας του ήταν το μέγαρο. Γύρω από το μέγαρο, αναπτύσσονταν διάδρομοι και χώροι διαφόρων λειτουργιών. Κάποια ανάκτορα είχαν και δεύτερο όροφο, όπως το ανάκτορο του Νέστορα στην Πύλο.

Κάτοψη του ανακτόρου των Μυκηνών.
Κάτοψη του ανακτόρου της Τίρυνθας.
Κάτοψη του Ανακτόρου του Νέστορα
στη ΝΔ Μεσσηνία.

Μέγαρο

Το μυκηναϊκό μέγαρο, βασικό στοιχείο της ελληνικής αρχιτεκτονικής, έχει τη μορφή ορθογώνιου παραλληλόγραμμου κτηρίου με είσοδο στη μια στενή πλευρά. Από έξω προς τα μέσα συναντάμε διαδοχικά μια ανοιχτή προς την είσοδο στοά με δύο κίονες (α), έναν προθάλαμο (β) και μια μεγάλη αίθουσα με τέσσερις κίονες (γ) που περιβάλλουν μια χαμηλή κυκλική εστία στο κέντρο της αίθουσας (δ). Στα ανάκτορα σώζεται συχνά και το βάθρο του θρόνου (ε) ή το ίχνος του στο δάπεδο, στο μέσο του τοίχου δεξιά.

Οι πρώτοι ερευνητές του Μυκηναϊκού Πολιτισμού θεώρησαν ότι τα ανάκτορα που περιγράφει ο Όμηρος τον 8ο αι. π.Χ. είναι τα μυκηναϊκά του 13ου αι. π.Χ. και καθιέρωσαν τους ομηρικούς όρους αἴθουσαπρόδομος και δόμος για τους παραπάνω τρεις χώρους αντίστοιχα. Ανάκτορα αυτής της μορφής έχουν ανακαλυφθεί στις Μυκήνες, την Τίρυνθα και τη Μιδέα της Αργολίδας, καθώς και στην Πύλο της Μεσσηνίας.

Τα μέγαρα των τριών μεγαλύτερων μυκηναϊκών ανακτόρων
(από αριστερά) α) των Μυκηνών, β) της Τίρυνθας, γ) της Πύλου.
Τυπική μορφή μυκηναϊκού μεγάρου.
Προοπτική αναπαράσταση του μεγάρου των Μυκηνών.
Τρισδιάστατη αναπαράσταση του μεγάρου της Τίρυνθας: 
Αναπαράσταση της Αίθουσας του Θρόνου του μεγάρου
του Ανακτόρου του Νέστορα στη Μεσσηνία.
Τρισδιάστατη αναπαράσταση του μεγάρου της Τίρυνθας.
Τρισδιάστατη αναπαράσταση της πρόστυλης στοάς του μεγάρου της Τίρυνθας.

Η εστία του μεγάρου της Πύλου, κοινό στοιχείο σε όλα τα μυκηναϊκά ανάκτορα.

Οχυρωμένες Ακροπόλεις

Τα ανάκτορα οικοδομούνταν σε επιλεγμένες θέσεις που περιβάλλονταν με ισχυρά τείχη, τα “κυκλώπεια“.

Αναπαράσταση του δυτικού προμαχώνα του κυκλώπειου τείχους των Μυκηνών.
Η οχυρωμένη Πύλη των Λεόντων στις Μυκήνες.
Τμήματα της κυκλώπειας οχύρωσης της ακρόπολης της Τίρυνθας.
Κάτω από το δάπεδο του νότιου τμήματος του τείχους
της Τίρυνθας, υπάρχει σύριγγα, στην οποία κατέβαινε
κανείς με σκάλα. Η σύριγγα είναι κτισμένη με ογκόλιθους
που πάνω σχηματίζουν στέγη οξυκόρυφη.
Στην ανατολική της πλευρά η σύριγγα έχει δωμάτια,
πιθανώς αποθήκες.

Θολωτοί Τάφοι

Από τις ταφικές κατασκευές, οι θολωτοί τάφοι αποτελούν το σημαντικότερο επίτευγμα της μυκηναϊκής αρχιτεκτονικής. Διαμορφώνονταν από ένα θάλαμο εξ ολοκλήρου κτιστό σε σχήμα κυψέλης. Στη μια πλευρά του θαλάμου ανοιγόταν είσοδος μεγάλη με τριγωνική απόληξη στο επάνω μέρος. Στην είσοδο οδηγούσε μακρύς διάδρομος με κτιστές τις πλευρές του. Η είσοδος έκλεινε μάλλον με ξύλινη θύρα. Μετά την ταφή του νεκρού, όλος ο διάδρομος καλύπτονταν με χώμα. Έτσι όλη η κατασκευή παρουσίαζε την εικόνα ενός μικρού λόφου.

Προοπτική αναπαράσταση και τομή του «θησαυρού του Ατρέως» στις Μυκήνες.

Το σπουδαιότερο δείγμα θολωτού τάφου είναι
ο «θησαυρός του Ατρέως» στις Μυκήνες. Στην εικόνα η επιβλητική είσοδος του τάφου.

Ο κυψελοειδής θάλαμος του θολωτού τάφου
του «Ατρέως» στις Μυκήνες.

Ο δρόμος και η είσοδος του θολωτού τάφου
του «Ατρέως» στις Μυκήνες. Μετά την ταφή, η είσοδος έκλεινε και όλος ο διάδρομος καλύπτονταν με χώμα. Έτσι όλη η κατασκευή παρουσίαζε την εικόνα ενός μικρού λόφου.

Τοιχογραφίες – Κεραμεική – Μικροτεχνία – Όπλα

Οι τοιχογραφίες που διακοσμούσαν τα ανάκτορα αλλά και οι αγγειογραφικές παραστάσεις υποδηλώνουν εργασία έμπειρων καλλιτεχνών. Φαίνεται ότι στην αρχή είχαν δεχτεί τη μινωική επιρροή. Η μινωική φυσιοκρατία περιορίστηκε όμως από τους Μυκηναίους καλλιτέχνες. Η απεικόνιση σκηνών από τη φύση αντικαταστάθηκε από τελετουργικές σκηνές και κυρίως από πολεμικές ή σκηνές κυνηγιού. Το 12ο αι. π.Χ. τα φυτικά και τα ζωικά θέματα σχηματοποιήθηκαν, έχασαν την υπόστασή τους και έγιναν απλά διακοσμητικά σχέδια. Οι αντιλήψεις των Μυκηναίων και ο τρόπος που ζούσαν επηρέασαν την αισθητική τους και δημιούργησαν το μυκηναϊκό καλλιτεχνικό ύφος.

Τοιχογραφίες

Παράσταση Μυκηναίας, τμήμα πομπής γυναικών, σε νωπογραφία από τη Θήβα.

Τμήμα τοιχογραφίας από ζωφόρο που αποτελείτο από οκτώσχημες ασπίδες συνδυασμ΄ένες με πολύχρωμη ταινία τρέχουσας σπείρας.

Η “Μυκηναία” κυρία ή θεά. Τμήμα τοιχογραφίας από την Οικία των Αρχιερέων, περί το 1200 π.Χ. Αποτελεί το πλέον εξελιγμένο δείγμα τέχνης της Μυκηναϊκής εποχής.

Τμήμα τοιχογραφίας με παράσταση γυναικών σε άρμα, από την Τίρυνθα, 1400-1300 π.Χ.

Τοιχογραφία με παράσταση λυράρη από το Ανάκτορο του Νέστορα στην Πύλο.

Τμήμα έγχρωμης τοιχογραφίας, από το θρησκευτικό κέντρο των Μυκηνών, με ονόσχημους δαίμονες που βαστάζουν πάσσαλο από τα άκρα του οποίου ίσως κρέμονταν σφαγιασθέντα ζώα. Τέλος Μυκηναϊκής εποχής.

Τμήμα έγχρωμης τοιχογραφίας, από την Τίρυνθα,
με παράσταση κυνηγιού κάπρου.

Κεραμεική

Αγγεία της Μυκηναϊκής εποχής.

Μικροτεχνία

Σκηνή κυνηγιού σκαλισμένη σε σφενδόνη χρυσού δακτυλιδιού από τον Τάφο IV των Μυκηνών.

Χρυσό ενώτιο (σκουλαρίκι), 1600 π.Χ.

Ο σφραγιδόλιθος από τον τάφο του «Γρύπα Πολεμιστή», στην Πύλο, με τη μοναδική παράσταση (π. 1550 π.Χ.). Η σκηνή απεικονίζει μια μάχη μεταξύ τριών πολεμιστών. Ο ήρωας, που δεν φέρει ασπίδα και φοράει βραχύ περίζωμα, έχει ήδη νικήσει έναν αντίπαλο και είναι έτοιμος να σκοτώσει έναν άλλο. Αν και δεν έχουμε ισχυριστεί ότι η σκηνή σχετίζεται άμεσα με τα έπη του Ομήρου, παραπέμπει σε κάποιες σκηνές μάχης στην Ιλιάδα. Ο σφραγιδόλιθος είναι το πιο έξοχο δείγμα γλυπτικής της Εποχής του Χαλκού που έχει βρεθεί.

Σχεδιαστική απόδοση του σφραγιδόλιθου από τον τάφο του «Γρύπα Πολεμιστή», στην Πύλο.

Χρυσό κύπελλο από τον θολωτό τάφο στο Βαφειό Λακωνίας. Εικονίζεται σκηνή αιχμαλωσίας ταύρων.

Όπλα

Χρυσή επικάλυψη λαβής χάλκινου ξίφους
από την Σκόπελο, 15ος αιώνας π.Χ.

Μυκηναϊκό κράνος από χαυλιόδοντες κάπρου
με παραγναθίδες και διπλό γάντζο στην κορυφή.
Τάφος 515 των Μυκηνών.

Χρυσή επικάλυψη λαβής χάλκινου ξίφους,
με σπειροειδή σχέδια που καταλήγει
σε δύο λεοντοκεφαλές από τον Τάφο Δ
του Ταφικού Κύκλου Β των Μυκηνών.

Η χάλκινη πανοπλία Μυκηναίου πολεμιστή
από τάφο στα Δενδρά Αργολίδας. Είναι ηλικίας περίπου 3.500 ετών, βάρους 30 κιλών, εξ ολοκλήρου κατασκευασμένη από μέταλλο (χαλκό),
η αρχαιότερη που βρέθηκε στον δυτικό κόσμο. 

Χρυσή επικάλυψη λαβής χάλκινου ξίφους
από τον Τάφο IV του Ταφικού Κύκλου Α
των Μυκηνών.

Αναπαράσταση σκηνής Μυκηναίων πολεμιστών
(σχ. Connolly).

Περισσότερο διάβασμα

John ChadwickΓραμμική Β. Η πρώτη ελληνική γραφή, εκδόσεις Κακουλίδη, Αθήνα χ.χ.

John ChadwickΟ Μυκηναϊκός Πολιτισμός, εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα 1999.

Robert Drews, Η έλευση των Ελλήνων, εκδόσεις Οδυσσέας, Αθήνα 1997.

Γεώργιος ΜυλωνάςΠολύχρυσοι Μυκήναι, Εκδοτική Αθηών, Αθήνα 1983.

 

© Μαθαίνοντας Ιστορία | learninghistory.gr | 2024

Άδεια Creative Commons
Το παρόν χορηγείται με άδεια Creative Commons Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση-Όχι Παράγωγα Έργα 4.0 Διεθνές .

Αναρτήσεις για τον Μυκηναϊκό πολιτισμό

Μυκήνες Ιστορία και Μύθοι

Μυκήνες Ιστορία και Μύθοι   ΟΙ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΕΣ ΜΙΛΟΥΝΓεώργιος ΜυλωνάςΟ Γεώργιος Μυλωνάς (1898-1988) ήταν αρχαιολόγος με διεθνή αναγνώριση, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Washington του St. Louis στις ΗΠΑ, επίτιμος τακτικός καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και...

Διαβάστε Περισσότερα

Η εποχή των Λακκοειδών Τάφων – Ταφικός Κύκλος Α Μυκηνών

Η εποχήτων Λακκοειδών Τάφων ΤΑΦΙΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ Α ΜΥΚΗΝΩΝ Η εποχή των Λακκοειδών Τάφων υπήρξε μια περίοδος της πρώιμης Ιστορίας των Μυκηναίων Ελλήνων κατά την οποία ευκίνητοι, εξαιρετικά εκπαιδευμένοι στρατιώτες αναζητούσαν παντού νέες ισχυρές θέσεις. Πρόκειται για...

Διαβάστε Περισσότερα

1.2γ Ο μυκηναϊκός πολιτισμός – Η εξάπλωση – Η παρακμή

1.2 Ο Μυκηναϊκός Πολιτισμός Μέρος Τρίτο Η εξάπλωση  - Η παρακμή Μέχρι τα μέσα του 15ου αι. π.Χ. ηγετικό ρόλο στο Αιγαίο διαδραμάτιζαν οι Κρήτες. Ωστόσο, στα τέλη του ίδιου αιώνα οι Μυκηναίοι Έλληνες κυριάρχησαν στην Κρήτη και κατέλαβαν την Κνωσό. Εκτόπισαν από το...

Διαβάστε Περισσότερα

1.2β Ο μυκηναϊκός πολιτισμός – Οικονομική, κοινωνική και πολιτική οργάνωση

1.2 Ο Μυκηναϊκός Πολιτισμός Μέρος Δεύτερο Οικονομική, κοινωνικήκαι πολιτική οργάνωση Την κλειστή αγροτική οικονομία των οικισμών της μέσης εποχής του χαλκού (Μεσοελλαδικής εποχής, 2000 - 1680 π.Χ.) ακολούθησε, όπως φαίνεται, μια μορφή οικονομικών σχέσεων βασισμένη στο...

Διαβάστε Περισσότερα

1.2α Ο μυκηναϊκός πολιτισμός: Η χώρα – Οι πηγές

1.2 Ο Μυκηναϊκός Πολιτισμός Μέρος Πρώτο Η χώρα - Οι πηγές Στην ηπειρωτική Ελλάδα κατά την ύστερη Εποχή του Χαλκού (1600-1100 π.Χ.) διαμορφώθηκε ο μυκηναϊκός πολιτισμός, όπως ονομάστηκε από τους ερευνητές, γιατί το σπουδαιότερο κέντρο του ήταν οι Μυκήνες (η «πολύχρυσος...

Διαβάστε Περισσότερα