Εικαστικές Τέχνες

Υλικό του εκπαιδευτικού μπορεί να είναι κάθε εικαστικό έργο, πρωτότυπο ή σε ψηφιακή/έντυπη αναπαραγωγή, κάθε εικαστικό υλικό που φθάνει στη σχολική αίθουσα με τη μορφή εικόνας: από τις εικόνες των σχολικών εγχειριδίων μέχρι ψηφιακές πινακοθήκες, από τη συλλογή χαρακτικών κάποιου μουσείου μέχρι έργα μαθητών, από δημόσια γλυπτά του 19ου αιώνα μέχρι περιβάλλοντα και εγκαταστάσεις σε καταλόγους εκθέσεων μουσείων σύγχρονης τέχνης.

Σε μια τόσο ευρεία δυνατότητα αναζήτησης έργων, τα κριτήρια επιλογής θέτει πρωτίστως ο τρόπος χρήσης των εικαστικών πηγών από τον εκπαιδευτικό. Λόγοι καθαρά πρακτικοί, όπως αν το μάθημα γίνεται εντός της τάξης ή εκτός σχολείου -σε μουσεία και σε χώρους τέχνης- προσδιορίζουν αν τα έργα θα είναι πρωτότυπα ή αντίγραφα και αναπαραγωγές. Επίσης, η δυνατότητα χρήσης ψηφιακών μέσων και συσκευών καθορίζει αν θα επιλεγεί η έντυπη ή η ψηφιακή αναπαραγωγή τους.

Η αφηγηματικότητα αποτελεί ένα ισχυρό κριτήριο για την επιλογή των έργων που θα χρησιμοποιήσει ο εκπαιδευτικός, προκειμένου να διδάξει την ιστορία μέσα από την τέχνη. Τα εικαστικά έργα αποτελούν αφηγηματικά κείμενα και μπορούν να αναλυθούν αφηγηματολογικά. Είτε πρόκειται για έντονη αφηγηματική διάθεση, όπως για παράδειγμα, στα αναγεννησιακά έργα όπου οι ανθρώπινες μορφές είναι τοποθετημένες σε μια σκηνή και εκτελούν συγκεκριμένες πράξεις βασισμένες στα κείμενα ποιητών. Οι «αφηγημένες ιστορίες» των εικαστικών έργων είναι βέβαιο ότι μπορούν να μας γνωρίσουν πολλές πλευρές της ανθρώπινης ιστορίας.

Οι εικαστικές πηγές διακρίνονται για την περιγραφική τους αξία και τη δυνατότητά τους να συνεισφέρουν στην ιστορική διδασκαλία με τις πληροφορίες που μεταφέρουν: στοιχεία για τον τρόπο που οι άνθρωποι ντύνονταν, έτρωγαν, έφτιαχναν τα σπίτια τους, τις πόλεις τους, μεγάλωναν τα παιδιά τους. Οι εικόνες είναι ιδιαίτερα πολύτιμες για την ανάπλαση της καθημερινότητας των ανθρώπων». Διασώζουν στοιχεία που δεν τα παρέχουν ούτε τα γραπτά κείμενα ούτε τα υλικά ευρήματα, καθώς στην εποχή τους δεν θεωρήθηκαν σημαντικά και δεν ήταν στην πρόθεση των ανθρώπων να τα μεταφέρουν στις επόμενες γενιές. Η τέχνη άλλωστε, συχνά «καταγράφει» ό,τι δεν είναι άξιο να γραφεί, όπως για παράδειγμα, η ενδυμασία και η διατροφή των χωρικών, εξαρτήματα συσκευών και μηχανημάτων.

Μία ιδιαίτερη κατηγορία υλικού με ενδιαφέροντα αποτελέσματα κατά την εφαρμογή του στην τάξη είναι το εικαστικό δοκίμιο. Αντλώντας την ιδέα από τα εικονογραφικά δοκίμια του John Berger «τα κείμενα που χρησιμοποιούν μόνο εικόνες, σκοπό έχουν όμως να προκαλέσουν ερωτήματα, όπως ακριβώς και τα λεκτικά δοκίμια», τα εικαστικά δοκίμια συνίστανται στην επιλεγμένη παράθεση εικαστικών έργων με στόχο τη μύηση του μαθητή σε μια ιστορική θεματική και στην παραγωγή, σε ένα δεύτερο επίπεδο, ιστορικής αφήγησης. Παρουσιάζοντας ο εκπαιδευτικός ένα «εικαστικό δοκίμιο» -εικόνες τέχνης χωρίς λόγια- επιδιώκει να περιηγηθεί ο μαθητής εικαστικά σε μια ιστορική περίοδο και να αποκρυπτογραφήσει ο ίδιος τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της. Η γνωριμία με το παρελθόν μέσω της διαδοχικής ανάγνωσης των εικόνων, χωρίς την παρεμβολή του λόγου, δεν είναι καινούρια ιδέα: μας είναι γνωστή από άλλες εποχές σε άλλα υλικά: οι αιγυπτιακοί πάπυροι, ο βίος των αγίων σε τοιχογραφίες, οι ιστορημένες ρωμαϊκές στήλες κ.λπ