1.2γ Ο μυκηναϊκός πολιτισμός

Η εξάπλωση – Η παρακμή

Μέχρι τα μέσα του 15ου αι. π.Χ. ηγετικό ρόλο στο Αιγαίο έπαιζαν οι Κρήτες. Ωστόσο, στα τέλη του ίδιου αιώνα οι Μυκηναίοι Έλληνες κυριάρχησαν στην Κρήτη και κατέλαβαν την Κνωσό. Εκτόπισαν από το Αιγαίο τους Κρήτες και επέβαλαν τη δική τους θαλασσοκρατία.

Εννοιολογικός Χάρτης

Χρυσά ξίφη από τις Μυκήνες
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών

Δομή μαθήματος

Η εξάπλωση
Η παρακμή

Η εξάπλωση

Δίκτυο θαλάσσιου εμπορίου την Ύστερη Εποχή του Χαλκού

Μυκηναϊκή Επέκταση

Χάρτης με εγκαταστάσεις Μυκηναίων κατά την Ύστερη Εποχή του Χαλκού (1400-1200 π.Χ.)

Τα ανασκαφικά δεδομένα αποδεικνύουν την ύπαρξη μυκηναϊκών εγκαταστάσεων ή εμπορικών σταθμών σ’ όλο το Αιγαίο.

Το 13ο αι. π.Χ. αποίκισαν συστηματικά την Κύπρο, η οποία ανήκε στη σφαίρα επιρροής των Φοινίκων και των Αιγυπτίων, συμβάλλοντας στον εξελληνισμό της.

Κατά τον 14o αιώνα π.Χ., στην Ελλάδα, ιδιαίτερα στην Αργολίδα, και στην Κύπρο, κατασκευάστηκαν κρατήρες με φαρδύ και βαθύ σώμα, συχνά διακοσμημένοι με περίπλοκες εικονογραφικές σκηνές. Ένας μεγάλος αριθμός από αυτά τα έργα ήρθαν στο φως στην Κύπρο και συχνά αποδίδονταν σε καλλιτέχνες που εργάζονταν σε μια κυπρο-μυκηναϊκή τεχνοτροπία. Τα στοιχεία έδειχναν όλο και περισσότερο ότι το εμπόριο μεταξύ της Αργολίδας και της Κύπρου ήταν ενεργός και ότι τα εικονιστικά αγγεία ήταν ένα σημαντικό προϊόν που κατασκευαζόταν στην ηπειρωτική χώρα και διακινούνταν προς τα ανατολικά, πιθανώς για το περιεχόμενό τους καθώς και για την ίδια την αγγεία. Πρόσφατες αναλύσεις έδειξαν ότι αυτός ο αυτός ο μυκηναϊκός κρατήρας με παράσταση άρματος προήλθε από ένα καλά πιστοποιημένο εργαστήριο στην περιοχή των Μυκηνών.

Από τις Μυκήνες στην Κύπρο κι από εκεί στην Ουγκαρίτ…

Μυκηναϊκό αγγείο (χλαρεύς), του 14ου-13ου αιώνα π.Χ., που βρέθηκα στην Ουγκαρίτ της Συρίας.

Οι Μυκηναίοι ίδρυσαν μυκηναϊκή παροικία στη φοινικική πόλη Ουγκαρίτ της Συρίας και επέκτειναν τις εμπορικές δραστηριότητές τους νοτιότερα, στην Παλαιστίνη και την Αίγυπτο.
Στην εικόνα αναπαράσταση της Ουγκαρίτ.

Μυκηναίοι και Χετταίοι

Οι «Αχιγιάβα» των χιττιτικών αρχείων

Για την εξάπλωση και τη δύναμη των Μυκηναίων μάς πληροφορούν και οι χεττιτικές πηγές.

Η ανατολική Μεσόγειος κατά την Ύστερη Εποχή του Χαλκού.

Η Πύλη των Λεόντων στη Χατούσα, πρωτεύουσας των Χετταίων.

Πινακίδες που βρέθηκαν στο αρχείο της Χαττούσα, πρωτεύουσας των Χετταίων (στη σημερινή Τουρκία), αναφέρονται με τιμητικό τρόπο στο βασιλιά των «Αχιγιάβα», τον οποίο ο βασιλιάς των Χετταίων αποκαλεί αδελφό. Είναι πιθανό πίσω από τους Αχιγιάβα των πινακίδων να βρίσκονται οι Αχαιοί. Εάν αυτό είναι αληθές, τότε πρέπει να δεχτούμε, όπως μας πληροφορούν οι πινακίδες, ότι οι σχέσεις μεταξύ Αχαιών και Χετταίων ήταν φιλικές. Ωστόσο, υπήρχαν και περίοδοι κατά τις οποίες ο Χετταίος βασιλιάς κάνει παράπονα στον αδελφό του για τις επιδρομές των Αχιγιάβα στη χώρα του.

Τρωικός Πόλεμος

Οι επαφές με τον Εύξεινο Πόντο, απ’ όπου προμηθεύονταν οι Μυκηναίοι πρώτες ύλες και κυρίως μέταλλα, τους συνδέουν με την περίφημη τρωική εκστρατεία.

Η αρχαία ελληνική παράδοση χρονολογούσε την εκστρατεία στα 1184 π.Χ., την εποχή δηλαδή που αρχίζει η κρίση του μυκηναϊκού κόσμου.

Τον πανελλήνιο χαρακτήρα της τρωικής εκστρατείας οι Έλληνες είχαν ήδη συνειδητοποιήσει από την αρχαιότητα.

Χάρτης στον οποίον φαίνεται η σταδιακή επέκταση των Μυκηναίων στην Κρήτη (Κνωσός), στα Δωδεκάνησα (Τριάντα)και στη Μικρά Ασία (Τροία).

Το περίφημο «Αγγείο των πολεμιστών» – ένα σημαντικό αρχαιολογικό εύρημα που δείχνει Έλληνες στρατιώτες της Ύστερης Εποχής του Χαλκού: παρατηρούμε τα γένια χωρίς μουστάκια, τα καρφιά με κέρατα κράνη και τις ασπίδες με το κόψιμο στο κάτω μέρος.

Υποθετική ανακατασκευή της Νότιας Πύλης της Τροίας VI.

Αναπαράσταση μυκηναϊκού πλοίου του τέλους του 13ου αι. π.Χ.
Πρόκειται για τις “μελανές νήες”, που αναφέρει ο Όμηρος,
με τα οποία εκστράτευσαν οι Αχαιοί στην Τροία.

Η παρακμή

Οι λαοί της θάλασσας…

Από τις αρχές όμως του 12ου αι. π.Χ., το εμπόριο στην ανατολική Μεσόγειο διεξαγόταν με δυσκολία. Το χεττιτικό κράτος καταλύθηκε, ενώ οι συνεχείς επιθέσεις που δέχονταν η Κύπρος, οι ανατολικές ακτές της Μεσογείου και η Αίγυπτος είχαν ως αποτέλεσμα την οικονομική τους αποδυνάμωση.

Οι καταστροφές αυτές, σύμφωνα με τις αιγυπτιακές μαρτυρίες, αποδίδονται στους “Λαούς της Θάλασσας”, ανάμεσα στους οποίους γίνεται αναφορά ότι περιλαμβάνονταν και Αχαϊβάσα (Αχαιοί;).

Αναπαράσταση της μάχης στο Δέλτα του Νείλου
ανάμεσα στους Αιγύπτιους και στους Λαούς της Θάλασσας.

Η γενικότερη αναστάτωση φαίνεται ότι είχε καταλυτική επίδραση
στην αποδυνάμωση του μυκηναϊκού κόσμου. Από τις αρχές όμως
του 12ου αι. π.Χ., η οικονομική ανάπτυξη των Μυκηναίων,
η οποία στηριζόταν στο εξωτερικό εμπόριο, άρχισε να μειώνεται
και οι εμπορικές επαφές με τις χώρες της Ανατολής γίνονταν με δυσκολία.

Ανεξάρτητα από την υπόθεση ότι μπορεί ανάμεσα σ’ αυτούς τους λαούς να ήταν και κάποιοι Αχαιοί, το αποτέλεσμα των επιδρομών μάλλον ήταν μοιραίο και για τους Μυκηναίους.

Medinet_Habu_Ramses_III._Tempel_Nordostwand_Abzeichnung_01

Αυτή η σκηνή από το βόρειο τείχος του Medinet Habu στην Αίγυπτο εικονίζει
τη μάχη στο Δέλτα του Νείλου, ανάμεσα στα στρατεύματα του φαραώ Ραμσή Γ’
και των λαών της θάλασσας (περίπου 1175 π.Χ.).