1.2δ
Ο μυκηναϊκός πολιτισμός
Ο μυκηναϊκός κόσμος, αν και ήταν διασπασμένος, παρουσιάζει ωστόσο ενοποιητικά χαρακτηριστικά
που επιβεβαιώνουν την πολιτιστική του συνοχή.
Μυκηναία με χαρακτηριστική για την εποχή ενδυμασία. Τοιχογραφία από στην «οικία του αρχιερέα» της ακρόπολης των Μυκηνών.
1330-1250
Τα ενοποιητικά στοιχεία του μυκηναϊκού πολιτισμού ήταν:
Κοινή Γλώσσα
Κοινές Θρησκευτικές Δοξασίες
Πολιτιστική Ομοιομορφία
Μυκηναϊκή Διάλεκτος
Η μυκηναϊκή διάλεκτος είναι η αρχαιότερη καταγεγραμμένη μορφή της Ελληνικής Γλώσσας, που μιλιόταν στην ηπειρωτική Ελλάδα, στην Κρήτη και στην Κύπρο τον 16ο με 13ο αιώνα π.χ., πριν από την εικαζομένη Δωρική εισβολή (βλ. Δωρική διάλεκτος), και αποτελεί την πρώτη ιστορική περίοδο της ελληνικής γλώσσας. Η διάλεκτος ονομάστηκε Μυκηναϊκή, επειδή δείγματά της ανακαλύφθηκαν πρώτα στα ανάκτορα των Μυκηνών και της μυκηναϊκής Κνωσού.
Τα κείμενα των πινακίδων είναι ως επί το πλείστον κατάλογοι και αρχεία απογραφής. Δεν έχουν διατηρηθεί αφηγηματικά κείμενα ούτε ποιητικά ή μυθικά κείμενα. Εντούτοις, είναι δυνατόν να αποκτήσουμε κάποια γνώση για τον λαό που παρήγαγε αυτά τα κείμενα, καθώς και για τη Μυκηναϊκή περίοδο, λίγο πριν από την έναρξη των αποκαλούμενων Σκοτεινών Αιώνων της ελληνικής ιστορίας.
Οι περισσότερες πινακίδες που έχουν βρεθεί έως σήμερα προέρχοναι από την Κνωσό, την Πύλο, τις Μυκήνες και τη Θήβα. Οι πινακίδες ήταν πήλινες, αποξηραμένες στον ήλιο, πάνω τους χάρασσαν τα γράμματα με αιχμηρά όργανα. Διεσώθησαν λόγω τής πυρκαγιάς που έκαψε τα ανάκτορα και μαζί τις πινακίδες, οι οποίες με αυτόν τον τρόπο στερεοποιήθηκαν και διετηρήθησαν.
Ιδεογράμματα της Γραμμικής Β.
Μυκηναϊκή Θρησκεία
Παρουσιάζονται οι πρώτες λατρείες και τα ονόματα θεοτήτων, που αργότερα συνέθεσαν το ελληνικό ολυμπιακό πάνθεο. Με εξαίρεση τον Απόλλωνα, εμφανίζονται οι θεοί: ο Ζευς, η Ήρα, ο Ποσειδών, η Άρτεμις, ο Ερμής, ο Άρης (με το διακριτικό επίθετος Ενυάλιος) και ο Διόνυσος.
Μαζί με αυτούς εμφανίζεται και μια σειρά θεών διαφόρων προελεύσεων, των οποίων τα ονόματα δεν θα επιζήσουν μετά το τέλος του μυκηναϊκού πολιτισμού.
Μεταξύ όλων των θεοτήτων αυτή που έχει ίσως τη μεγαλύτερη σπουδαιότητα είναι μια θεά που προσφωνείται ως Πότνια = Κυρία ή Δέσποινα, η οποία στα μεταγενέστερα ελληνικά συνοδεύει ορισμένες θεές – κάτι παρόμοιο με την Παρθένο στη χριστιανική θρησκεία, η οποία χαρακτηρίζεται με πλήθος επιθέτων: Παναγία η Σπηλιώτισσα, η Βαρκού, η Χρυσοβουνιώτισσα κλπ. Η θεά αυτή δέχεται (όπως αναφέρεται στις πινακίδες) προσφορές διαφόρων αγαθών, όπως υφάσματος, μελιού κλπ.
Η Κυρία ή Δέσποινα αναμφίβολα η κυρίαρχη θηλυκή θεότητα της μυκηναϊκής θρησκείας.
Υπάρχουν όμως κι άλλες θηλυκές θεότητες, όπως η Δία (θηλυκό του ονόματος Δία), η Ήρα, η Ποσίδεια (επίσης θηλυκό παράγωγο του Ποσειδώνα), η Βόειος, η Μακρύκομος, η Σεβάσμεια (ίσως το μυκηναϊκό όνομα της Περσεφόνης), η Ιφειμέδεια, η Άρτεμις, η Θεά Μητέρα, η Ελευθία (το μυκηναϊκό όνομα της ομηρικής θεάς Ειλειθυίας).
Ο Ζεύς είναι μαζί με τον Ποσειδώνα οι δύο πιο σημαντικοί άρρενες θεοί των Μυκηναίων Ελλήνων που εμφανίζονται στις πινακίδες.
Ζευς, Ποσειδών, Άρης, Διόνυσιος…
Πότνια, Ήρα, Θεά Μητέρα, Άρτεμις…
Πολιτιστική Ομοιομορφία
Πομπή γυναικών από το ανάκτορ των Θηβών.
Σε οποιοδήποτε σημείο εξάπλωσης των Μυκηναίων, από την Πελοπόννησο μέχρι την Κύπρο και τις ακτές της Ανατολικής Μεσογείου, τα έργα της τέχνης τους, ο πολεμικός τους εξοπλισμός, η ενδυμασία, ακόμα και ο καλλωπισμός τους παρουσιάζουν ομοιομορφία.
Μυκηναϊκή Τέχνη
Η μυκηναϊκή τέχνη, σε αντίθεση με τη μινωική, έχει χαρακτηριστικά αυστηρής συγκρότησης. Οι τεχνίτες και οι καλλιτέχνες
εξαρτιόνταν στην πλειονότητά τους από τα ανάκτορα και εξυπηρετούσαν τις ανακτορικές ανάγκες, ιδεολογικά και αισθητικά.
Αρχιτεκτονική
Ανάκτορο
Το μυκηναϊκό ανάκτορο ήταν απλό στη δομή του. Πυρήνας του ήταν το μέγαρο. Γύρω από το μέγαρο, αναπτύσσονταν διάδρομοι και χώροι διαφόρων λειτουργιών. Κάποια ανάκτορα είχαν και δεύτερο όροφο, όπως το ανάκτορο του Νέστορα στην Πύλο.
Μέγαρο
Το μέγαρο ήταν ένα ορθογώνιο οικοδόμημα που διακρίνεται σε τρία μέρη: έναν ανοικτό χώρο μπροστά που επικοινωνεί με μια μεγάλη αυλή, έναν προθάλαμο –τον πρόδομο– και το κυρίως μέγαρο με μια μεγάλη εστία στο κέντρο και τέσσερις κίονες γύρω από αυτή για τη στήριξη της οροφής. Στη δεξιά πλευρά αυτής της αίθουσας πρέπει να ήταν τοποθετημένος ο θρόνος. Αριστερά και δεξιά από την αυλή και το μέγαρο απλώνονταν πολλά διαμερίσματα.
Οχυρωμένες Ακροπόλεις
Τα ανάκτορα οικοδομούνταν σε επιλεγμένες θέσεις που περιβάλλονταν με ισχυρά τείχη.
Θολωτοί Τάφοι
Από τις ταφικές κατασκευές, οι θολωτοί τάφοι αποτελούν το σημαντικότερο επίτευγμα της μυκηναϊκής αρχιτεκτονικής. Διαμορφώνονταν από ένα θάλαμο εξ ολοκλήρου κτιστό σε σχήμα κυψέλης. Στη μια πλευρά του θαλάμου ανοιγόταν είσοδος μεγάλη με τριγωνική απόληξη στο επάνω μέρος. Στην είσοδο οδηγούσε μακρύς διάδρομος με κτιστές τις πλευρές του. Η είσοδος έκλεινε μάλλον με ξύλινη θύρα. Μετά την ταφή του νεκρού, όλος ο διάδρομος καλύπτονταν με χώμα. Έτσι όλη η κατασκευή παρουσίαζε την εικόνα ενός μικρού λόφου.
Αναπαράσταση και τομή του «θησαυρού του Ατρέως» στις Μυκήνες.
Το σπουδαιότερο δείγμα θολωτού τάφου είναι ο «θησαυρός του Ατρέως» στις Μυκήνες.
Ο κυψελοειδής θάλαμος του θολωτού τάφου
του «Ατρέως» στις Μυκήνες.
Ο δρόμος και η είσοδος του θολωτού τάφου
του «Ατρέως» στις Μυκήνες. Μετά την ταφή, η είσοδος έκλεινε και όλος ο διάδρομος καλύπτονταν με χώμα. Έτσι όλη η κατασκευή παρουσίαζε την εικόνα ενός μικρού λόφου.