α. Εξωτερικοί κίνδυνοι

Επιδρομές Αβάρων και Σλάβων

• Ακμαίες πόλεις καταστράφηκαν.
•  Η Θεσσαλονίκη πολιορκήθηκε επανειλημμένα.
• Οι Σλάβοι εγκαταστάθηκαν μόνιμα σε εδάφη της σημερινής Ελλάδας, δημιουργώντας τις λεγόμενες σκλαβηνίες, νησίδες σλαβικού πληθυσμού, σκορπισμένες ανάμεσα στους ντόπιους.
• Ο ελληνικός πληθυσμός μειώθηκε κατά την περίοδο αυτή στο εσωτερικό της Χερσονήσου, αλλά διατηρήθηκε στις παράκτιες περιοχές και τις πόλεις.
  • Από αυτές κυρίως τις περιοχές άρχισε στα τέλη του 8ου αιώνα:
    • η σταδιακή αποκατάσταση της βυζαντινής διοίκησης
    • η αφομοίωση των Σλάβων.

Βυζαντινο-περσικοί πόλεμοι

Οι Πέρσες κατακτούν:

• Τη Συρία (613)
• Τα Ιεροσόλυμα (614), αφαίρεσαν τον Τίμιο Σταυρό και τον μετέφεραν στην πρωτεύουσά τους Κτησιφώντα

Ο θρησκευτικός χαρακτήρας των εκστρατειών του Ηρακλείου: στρέφονταν κατά των πυρολατρών Περσών που κατείχαν τους Αγίους Τόπους και απειλούσαν τη Ρωμανία (= Βυζαντινή Αυτοκρατορία).

Μάχη της Νινευί:  ήττα και καταστροφή του περσικού στρατού.

Αποτελέσματα των πολέμων: 

• Σύναψη συνθήκη ειρήνης ανάμεσα στους Βυζαντινούς και τους Πέρσες
• Το Βυζάντιο ανέκτησε όλα τα εδάφη που είχε χάσει στο χώρο της Εγγύς Ανατολής.
• Ο τροπαιούχος αυτοκράτορας έγινε θριαμβευτικά δεκτός στην Κωνσταντινούπολη.
• Το 630 ο Ηράκλειος ύψωσε πανηγυρικά στα Ιεροσόλυμα τον Τίμιο Σταυρό που ανέκτησε από τους Πέρσες.

Η μάχη της Νινευί, το 627 (12 Δεκεμβρίου), ήταν μια αποφασιστική νίκη του Ηρακλείου που έδωσε τέλος στον πόλεμο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας με την Περσία των Σασσανιδών.

Στη μάχη του ποταμού Γιαρμούκ της Γαλιλαίας, το 636, ο βυζαντινός στρατός θα ηττηθεί από τους εξισλαμισμένους Άραβες. Στη συνέχεια θα ακολουθήσουν και άλλες μάχες με τους Άραβες, οι οποίοι θα κατακτήσουν ολόκληρη τη Παλαιστίνη, την Ιορδανία και τη Συρία μέχρι την Αντιόχεια και τη Γερμανίκεια.

β. Εσωτερική αναδιοργάνωση

Θέματα

Τα θέματα είναι διοικητικές περιφέρειες της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

• Τα πρώτα θέματα ιδρύονται στη Μικρά Ασία τον 7ο αιώνα.
• Τα στρατιωτόπια είναι κτήματα που παραχωρούνται σε στρατιώτες-αγρότες με το δικαίωμα μεταβίβασης από πατέρα σε γιο.
• Ο στρατός δεν είναι πλέον μισθοφορικός.
• Ενισχύεται η μικρή και μεσαία ιδιοκτησία.
• Δημιουργούνται οι κοινότητες των χωρίων από ελεύθερους αγρότες.

Τα Θέματα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας κατά τον 7o αιώνα.

Τα Θέματα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας όπως εξελίχθηκαν κατά τον 10o αιώνα.

Διοίκηση

• Τα εκτελεστικά όργανα (= υπουργοί) εξαρτώνται άμεσα από τον αυτοκράτορα.
  • Λογοθέτης του Γενικού = υπουργός των οικονομικών
  • Λογοθέτης του Δρόμου = πρωθυπουργός.

Το λογοθέσιον του Δρόμου υποδεχόταν τους ξένους αποκρισιαρίους (πρέσβεις) που έρχονταν στην πρωτεύουσα. Εδώ βυζαντινοί αποκρισιάριοι προσέρχονται στο χαλίφη Αλ-Μαμούν. Μικρογραφία από το χειρόγραφο (12ου αι.) της Χρονογραφίας του Ιωάννη Σκυλίτζη (Μαδρίτη, Εθνική Βιβλιοθήκη).

γ. Εξελληνισμός του Βυζαντινού κράτους

Κατά τη βασιλεία του Ηρακλείου, προχωρεί αποφασιστικά ο εξελληνισμός της Ρωμανίας, δηλαδή της λεγόμενης σήμερα Βυζαντινής Αυτοκρατορίας:

• Το Βυζαντινό κράτος, χάνοντας μεγάλο μέρος των ανατολικών του επαρχιών, απέκτησε εθνολογική ομοιογένεια, καθώς οι περισσότεροι κάτοικοί του ήταν πλέον Έλληνες ή ελληνόφωνοι.
• Τα Ελληνικά πήραν τη θέση που κατείχαν ως τότε τα Λατινικά, ως επίσημη κρατική γλώσσα. 
• Ο Ηράκλειος υιοθέτησε τον ελληνικό τίτλο βασιλεύς με την προσθήκη πιστός εν Χριστώ, εγκαταλείποντας τους παλαιούς ρωμαϊκούς τίτλους imperator Romanorum (αυτοκράτωρ Ρωμαίων), caesar (καίσαρ) και augustus (αύγουστος).